Nadat Thomascantor Johann Kuhnau op 5 juni 1722 overleden was, verscheen er in Leipzig een uitvoerige necrologie:

Was der seelige Herr Kuhnau nächstdem an Musicalischen Kirchen Stücken, insonderheit seit anno 1701, da er Cantor und Director Musices worden, componiret habe, mag wohl schwerlich zu zehlen seyn, gestalt er bey seinen häuffigen musicalischen Aufführungen sich fremder Composition niemahls oder doch gar selten bedienet, da hingegen mit seiner Arbeit er andern vielfältig aushelffen müssen…..

De anonieme schrijver van dit bericht zag de bui al hangen: de opvolging zou moeilijk worden.

Ik kom nog een keer terug op Graupners sollicitatie naar het ambt van Thomascantor in Leipzig in 1723. Zie hiervoor ook deel 18 van deze serie. De reden: op 3 maart jl. verscheen op Accentus de cd Leipzig 1723 - Telemann, Graupner, Bach met de cantates die de drie componisten als proeve van bekwaamheid hebben geschreven.

Om met Telemann te beginnen: in 2018 schreef Marc-Roderich Pfau een artikel waarin hij zeer aannemelijk maakte dat Telemann op 9 augustus 1722 in de Thomaskirche twee cantates ten gehore bracht: Ich muß auf den Bergen weinen und heulen TVWV 1: 851 en de verloren gegane cantate Wenn du es wüßtest, so würdest du auch bedenken TVWV 1: deest. (1)

Het zijn cantates voor de tiende zondag na Trinitatis waarin het visioen van Christus over de ondergang van Jeruzalem (Lucas 19, 41-48) centraal staat. Het verklaart de chromatiek in de eerste aria en de toespelingen op de klaagliederen van Jeremia (2):

Ich muß auf den Bergen weinen und heulen,
und bey den Hürden in der Wüste klagen.
Ach! wie liegt die Stadt so wüste, die zuvor voll Volckes war.
Schaut der Länder Königtum, die durch Schwerd, Glut, Blut und Mord
Nun zu einer Sclavin wird, fällt in Angst und Graus dahin.
Dieses Faulbett aller Lüste
Wird nun eine Todten-Baar.
Ach! Ach! Wie liegt die Stadt so wüste, die zuvor voll Volckes war.

De korte cantate, die gezongen werd voor de preek, eindigt met een eenvoudig koraal:

Graupner: kent u hem? (19)

Het slotkoraal van Telemanns cantate "Ich muß auf den Bergen weinen und heulen", hier in een afschrift door Heinrich Valentin Beck (1698-1758). UB Frankfurt am Main.

In zijn door Mattheson uitgegeven autobiografie is Graupner - ongetwijfeld om zijn broodheer niet voor het hoofd te stoten - wel heel erg kort over zijn sollicitatie in Leipzig:

Im Jahr 1723 sollte ich nach Leipzig, als Cantor, hinkommen; alles war auch in so weit schon richtig; es kam aber so viel dazwischen, daß es nicht angehen konnte. (3)

Op 17 januari 1723 klonken dan Graupners beide auditiecantates, geschreven voor de tweede zondag na Driekoningen, de zondag waarin de bruiloft van Kana en daarmee de epifanie centraal staat. Na de preek de cantate Lobet den Herrn alle Heÿden:

Dictum (Ps. 117)
Lobet den Herrn alle Heÿden preißet ihn alle Völker
den seine Gnade u. Warheit waltet über uns
biß in Ewigkeit Halleluja.

Recitativo accompagnato alt
So fest gläubt Sulamith
an ihren Bräutigam der Seelen
u. seine Gnade zu erzehlen
ist ihre gröste Lust.
Jhr Hertze liegt an seiner Brust
ihr Wasser wird zu Wein
kein Unfall kan ihr schaden
wenn er gleich an die Seele tritt.

Tutti
sie ruht beÿ aller Noth u. Pein
im Schooße seiner Gnaden
Recitativo accompagnato alt
so fest gläubt Sulamith

Aria alt
Ein Christ der Christum liebet
lebt stets von Sorgen freÿ.
Sein Hertz mit Gott verbunden
wird niemahls überwunden
die Allmacht steht ihm beÿ.

Recitativo tenor
Die Welt verlachet Christi Braut:
weil sie auf sich
u. ihre Kräffte traut
doch sie ist innerlich
zwar trotzig doch verzagt.
Deß Höchsten Geistes Krafft u. Leben
kan wen der Kummer nagt
allein der Geister Ruhe geben.

Aria tenor
Gleich wie die Waage wanket
bald auf bald nieder schwanket
so ist ein weltlich Hertz.
Die Furcht schlägt es darnieder
die Hofnung treibt es wieder
bald auf bald niederwerts.
Recitativo accompagnato bas
Wohl dem der sich in allen
an Jesum übergibt:
der wird in keinen Kummer fallen
wenn sich die Welt betrübt.

Arioso bas
Auf suchet zu empfangen
diß allerhöchste Guth
den wer in Jesu ruht
kan weiter nichts verlangen.

Koraal
Seÿ Seele still u. deine
u. traue dem alleine
der dich erschaffen hat
es gehe wie es gehe
dein Vater in der Höhe
der weiß zu allen Sachen Rath.

Het slot van Graupners cantate "Lobet den Herrn alle Heÿden"

De cantate begint met een rijk georkestreerd openingskoor (twee trompetten, pauken, strijkers, koor en solisten) met een sterk contrasterend middendeel. Het eindigt met een fugatisch Halleluja. Volgt na een accompagnato over de verandering van water in wijn en waarin het koor als het ware ‘inbreekt’ in het recitatief een uitgebreide, jubelende Da capo-aria voor alt: wie op Jezus vertrouwt leeft zorgenvrij.
Dreigender is de tenoraria. Let hier eens op hoe retorisch Graupner woorden als ‘Furcht’, ‘Hoffnung’ en ‘niederwerts’ vormgeeft. In de hele cantate valt trouwens op hoe zorgvuldig Graupner met de tekst omgaat.

De cantate eindigt met de slotstrofe uit het koraal ‘In allen meinen Taten’ van Paul Flemming (1609-1640), typerend voor Graupner, ingebed in een instrumentaal, aan de Franse ouverture herinnerend, dekentje van het hele orkest. Geen wonder dat ze in Leipzig Graupner maar al te graag hadden benoemd!

Over de uitvoering van dit alles kan ik uitermate kort zijn: meesterlijk. Ælbgut, een ensemble dat eerder furore maakte met een opname van de tweede versie van Bachs Johannes Passion, weet deze muziek perfect voor het voetlicht te brengen. En ook de Capella Jenensis musiceert accuraat en bevlogen. Telemann, noch Graupner of Bach hadden zich in 1722 en 1723 betere uitvoerenden kunnen wensen. Bravo.

De opname voldoet aan hoge eisen en ook het mooi geïllustreerde tekstboekje draagt het nodige aan deze prachtige uitgave bij.

Leipzig 1723 Bach: Cantate "Jesus nahm zu sich die Zwölfe" BWV 22 - Cantate "Du wahrer Gott und Davids Sohn" BWV 23 Graupner: Cantate "Lobet den Herrn alle Heiden" GWV 1113/23b - Cantate "Aus der Tiefen rufen wir" GWV 1113/23a Telemann: Cantate "Ich muß auf den Bergen weinen und heulen" TVWV 1:591 Ælbgut: Isabel Schicketanz (sopraan), Stefan Kunath (altus), Florian Sievers (tenor), Martin Schicketanz (bas), Capella Jenensis Accentus ACC30598 • 77' • Opname: juli 2022, Paul Gerhardt-Kirche, Leipzig, juli 2022

Naar de vorige aflevering / Naar de volgende aflevering

__________________
(1) Zie: Marc-Roderich Pfau, Telemanns Probe-Music für das Leipziger Thomas-kantorat im Jahre 1722, Bach-Jahrbuch 104 (2018), p. 95–111.
(2) Vergelijk Bach cantate 46: Schauet doch und sehet ob irgend ein Schmerz sei.
(3) In: Johann Mattheson: Grundlage einer Ehren-Pforte, Hamburg 1740. Facsimile 1910, p. 413.

Home  -  Actueel  -  Audio  -  Muziek  -  Video  -  Boeken  -  Links