We begonnen onze serie Graupner-artikelen met een bespreking van de eerste twee cds, die Florian Heyerick maakte van Das Leiden Jesu, een cyclus van een tiental cantates voor de lijdenstijd van 1741. Voor de Lijdenstijd van 1743 schreef Graupner een tweede, zevendelige cyclus: Die sieben letzten Worte Jezu am Kreuz.

De zeven kruiswoorden zijn de woorden die Jezus volgens de vier evangeliën aan het kruis heeft gesproken. Een van de eerste componisten bij wie we deze zeven kruiswoorden in één compositie tegenkomen is Heinrich Schütz wiens Die sieben Worte Jesu Christi am Kreuz SWV 478 dateren uit 1645. Uit de 18de eeuw kennen we naast Graupner vooral natuurlijk Joseph Haydn, die zijn Die sieben letzten Worte unseres Erlösers am Kreuze schreef voor de dienst op Goede Vrijdag in de grot onder de Santo Rosario in het Spaanse Cádiz. Uit de 19de eeuw kennen we de werken van Gounod (1855) en César Franck (1859) en uit de twintigste eeuw een aantal orgelwerken (Tournemire, Ruth Zechlin) en natuurlijk het prachtige Sieben Worte voor cello, bajaan en strijkers van Sofia Goebadoelina. En ook in onze eeuw worden er nog altijd kruiswoord-composities geschreven. Denk aan Daan Manneke’s Seven Last Words uit 2010. (*)

Christoph Graupner en zijn tekstschrijver Johann Conrad Lichtenberg brachten de zeven kruiswoorden onder in een zevental cantates, die vanaf zondag Invocabit in de diensten werden uitgevoerd. Een overzicht:

1. Vater, vergib ihnen, denn sie wissen nicht, was sie tun.
Cantate: Betrübte Sulamith geh hin zur Schädelstätte
GWV 1120/43 - zondag Invocabit 1743
2. Wahrlich, ich sage dir, heute wirst du mit mir im Paradies sein.
Cantate: Betrübte Seele mercke auf, dein Heiland
GWV 1121/43 - zondag Reminiscere 1743
3. Weib, siehe, das ist dein Sohn! Siehe, das ist deine Mutter!
Cantate: Wo blickst du hin o SeelenFreund
GWV 1122/43 - zondag Oculi 1743
4. Mein Gott, mein Gott, warum hast du mich verlassen?
Cantate: Mein Gott, mein Gott, warum hast du mich
GWV 1123/43 - zondag Laetare 1743
5. Mich dürstet.
Cantate: Wen da dürstet der komme zu mir
GWV 1124/43 zondag Judica 1743
6. Es ist vollbracht.
Cantate: Es ist vollbracht
GWV 1126/43 - Witte donderdag 1743
7. Vater, ich befehle meinen Geist in Deine Hände.
Cantate: Vater, ich befehle meinen Geist
GWV 1127/43 - Goede Vrijdag 1743

In de paar jaar die er tussen het ontstaan van de beide cycli liggen was er in Darmstadt veel veranderd: Landgraaf Ernst Ludwig, de grote bewonderaar van de Franse cultuur was op 12 september 1739 overleden. Zijn opvolger, Ludwig VIII, die net als Ernst Ludwig niet alleen muzikaal was, maar ook een groot liefhebber van de jacht, hield meer van Italiaanse muziek. En: wiens brood men eet, diens woord men zingt. Graupners muziek werd moderner, ging meer de kant van de Empfindsamkeit op.

De cantates bestaan grotendeels uit bespiegelingen over de zeven kruiswoorden.

Het meest indrukwekkend is wel het centrale deel, de cantate Mein Gott, mein Gott, warum hast du mich verlassen? Let alleen al eens op de prachtige retorische generale pauzes in het openingsdeel:

De tekst:

Dictum:
Mein Gott, mein Gott,
warum hast Du mich verlassen?

Recitativo accompagnato:
Ach Jesu, dies geschehe nicht,
dass Dich Dein Gott verlassen sollte.
Wie kann es sein? Weicht Gott von Sich,
das Licht vom Licht?
Ach großer Bürge, ach wie wollte
der Trost in die Erfüllung geh’n,
den sich Dein Volk von Dir verspricht.
Doch ja, Dein lautes Schreien ist nicht
umsonst getan:
Du fühlst etwas, das ich
ach! nicht versteh’n
noch in der Schwachheit fassen kann.

Aria:
Jesus wird von Gott verlassen,
Jesus schmeckt den ew’gen Tod.
Ach warum? Dass Staub und Erde
nicht von Gott verlassen werde,
drum kommt Er in solchen Stand.
Und, ach! diese Seine Not
ist nur Gott und Ihm bekannt.

Recitativo accompagnato:
Ach Herr, ach Gott!
Was muss mein Bürge nicht ertragen?
Dein Zorn ist gegen Ihn entbrannt,
Sein Herz fühlt Höllenplagen.
Er schreit: Mein Gott, mein Gott!
und ach! die Welt treibt Spott
mit Seinen Klagen.
Sie denkt in tollem Unverstand,
als ob Er noch auf Menschenhülfe sähe
und in Abgötterei
von Gott gewichen sei.
Mein Heiland, ach! wie wehe
muss Dir hierbei
in Deiner Seele sein:
Man schenkt Dir Essig ein,
Die Bosheit sucht Dein Leben noch
zu ferner’m Spott zu fristen.
Ach sich’re Christen,
was leidet Jesus nicht für euch, bedenkt es doch!

Aria:
Ich werde frei durch Deinen Jammer,
mein Heiland, ach wie dank ich Dir?
Dein Gott verlässt Dich,
mir aber naht Er sich.
Mich sollte Er im Zorn verdammen!
So leidest Du des Eifers Flammen
und wendest allen Zorn von mir.

Recitativo:
Ich will, o Jesu, alles hassen
was Dich in solche Not gebracht.
Kommt Kreuz, kommt Kampf, kommt meine Todesnacht,
so wirst Du mich, mein Heiland, nicht verlassen.
Indessen soll mir Deine Pein
allzeit ein Warnungsspiegel sein.

Koraal (Paul Gerhardt, 1647):
Wie heftig unsre Sünden
den frommen Gott entzünden,
wie Rach’ und Eifer geh’n,
wie grausam Seine Ruten,
wie zornig Seine Fluten,
will ich aus diesem Leiden seh’n.

Prachtig hier ook de aria Jesus wird von Gott verlassen voor tenor, 2 violen, altviool, 2 chalumeaux, hobo en basso continuo. Overigens komen de sopraan en de alt er in deze cantates een beetje karig van af, de meeste recitatieven en aria’s zijn voor de tenor en de bas. Maar er is een uitgebreide sopraan aria met twee chalumeaux in de laatste cantate en er zijn twee duetten voor alt en tenor in de cantates drie en zes.

De Canadese claveciniste Geneviève Soly maakte met haar ensemble Les Idées heureuses - de naam is ontleend aan een compositie van François Couperin - in 2012 een uiterst welkome opname van deze zeven cantates. Met een piepklein orkestje, haarzelf op het orgel en alleen de vier solisten.

Het orkestje speelt prima, maar de uitvoering wordt helaas enigszins ontsiert door de vrij zwakke solisten. De alt Claudine Ledoux is op zich wel goed, maar wel erg zacht. De tenor Nils Brown hangt de vocale macho uit en als de muziek van Graupner ergens niet tegen kan, dan dat. De hier en daar forse orgelregistraties van Soly onderstrepen de betekenis van de tekst en verhevigen de dramatische werking ervan.

Graupner: Die sieben Worte Jesu am Kreuz

Ingrid Schmithüsen (sopraan), Claudine Ledoux (alt), Nils Brown (tenor), Normand Richard (bas), Les idées heureuses o.l.v. Geneviève Soly
Analekta AN 291223 • 2.04' • 2 cd's)

 

 

Naar de vorige aflevering / Naar de volgende aflevering

__________________
(*) Een opname met Studium Chorale o.l.v. Hans Leenders en Dirk Luijmes, harmonium op de cd Soyons plus vite, Quintone Q14005

Home  -  Actueel  -  Audio  -  Muziek  -  Video  -  Boeken  -  Links