Hij denkt aan don Juan, den verleider, die alleen in Spanje 1003 jonge meisjes en vrouwen verlokt heeft en verlaten, en hij vraagt zich af, wat het verschil is tusschen dezen genialen verleider - ach, op het aantal komt het niet aan! - en hemzelf. En in zijn verhandeling over het ‘muzikaal-erotische’ beschrijft hij don Juan als den vertegenwoordiger van het spontaan erotische, dat buiten de ethische sfeer van goed en kwaad ligt en dat in de muziek zijn natuurlijke uitdrukkingswijze vindt. Tegenover die geniale onmiddellijkheid, ziet hij dan zichzelf…….
(Jacqueline van der Waals, Kierkegaard ca. 1925)

Wat heeft zich afgespeeld tussen Donna Anna en Don Giovanni vóórdat de opera begint? Heeft hij haar verleid en wil hij haar na ‘gedane zaken’ snel verlaten? Heeft hij haar gemaskerd verleid en weet ze daarom niet wie hij is? We weten het eenvoudigweg niet en zullen het ook nooit weten. En dat is natuurlijk ook precies de bedoeling van librettist Da Ponte. Het maakt Donna Anna immers tot een ongrijpbaar en dus interessant en mysterieus figuur. Bij Kierkegaard speelt ze trouwens maar een ondergeschikte rol. Maar het ’Fantasiestück’ van Hoffmann heeft ertoe geleid dat ze in het centrum van onze belangstelling is komen te staan. In dit korte artikel daar een mooi vorbeeld van. Ik citeer Dorinde van Oort (*):

Don Juan is voer geweest voor psychologen, sociologen en historici. Hij is rebel genoemd, een verkapte homo, een eenzame, wanhopig op zoek naar contact. Maar het mooist vind ik de visie die hem bestempelt als een niemand, een man zonder substantie of eigenschappen, die zich spiegelt aan zijn tegenspelers: die visie wordt door Mozarts muziek volledig onderbouwd. Don Giovanni gebruikt de thema's die hem worden aangereikt; hij leent ze, herhaalt ze, keert ze binnenstebuiten en zet ze op hun kop. Zijn vrouwen verovert hij door ze te vertellen wat ze willen horen. Hij doet ze aan wat ze heimelijk wensen, al zijn ze niet tegen de consequenties bestand. Hij vleit en prijst ze tot mooier en nobeler dan ze waren. Dan laat hij ze achter, razend, veranderd, geschokt tot het bot. Van jongs af even verslingerd aan Don Juans als aan Mozarts opera, ben ik achtereenvolgens Zerlina geweest, en Elvira, en Donna Anna. (…)
In de Donna Anna-fase begon het mij te dagen. Don Juan had niet afgedaan. Nog steeds bedreef hij zijn duivelskunsten, drastischer dan ooit. Want alleen in de confrontatie met Donna Anna wordt zijn rol tot het uiterste getoond. Hij verleidt en verlaat haar; en vermoordt haar vader. De opera begint ermee. Het terzet waarin Mozart het oerdrama vervat, is van een onaardse schoonheid en een verbijsterende intimiteit. De stemmen van slachtoffer en moordenaar versmelten in een hartverscheurend pianissimo, een liefdesduet bijna. Alleen hier, voor het eerst en het laatst, toont Don Giovanni, geschrokken, spijtig, medelijdend, zich tot menselijke emotie in staat. Leporello zingt slechts de begeleiding: dat hij er niets van begrijpt en niet weet wat te doen. Donna Anna begrijpt alles, als enige van alle karakters. Vandaar de existentiële vertwijfeling waarin zij de opera lang verkeert. De enige man die tot dan toe wezenlijk voor haar telde, is met geweld vervangen door een tweede, die na gedane zaken vertrekt zonder zich bekend te maken. Donna Anna is verliefd op haar vaders moordenaar, en daarmee aan de moord medeplichtig. De moord was een ongeluk: een noodlottig kosmisch toeval, zoals Oedipus’ moord op koning Laios. Per ongeluk is letterlijk gebeurd wat alleen symbolisch had gehoeven. ( …)
Don Giovanni laat diepe sporen na. Niet alleen bij Mozarts drie heldinnen, maar ook bij ons, het naamloze leger van zijn veroveringen: alleen al in Spanje mille e tre. Hij is een katalysator. Hij haalt iets uit met ons ego. Hij roept iets essentieels in ons wakker, waarna niets ooit meer is zoals vroeger. Hij appelleert aan onze ijdelheid, maar ook aan duistere verlangens: naar slechtheid, naar verlaten van moraal. Hij initieert ons - niet alleen in de liefde, ook in verborgen krochten diep in onszelf. Hij brengt ons aan de grenzen van onze emoties. Pas daarna kennen wij onszelf en zijn wij rijp voor verantwoorde partnerkeuze.

Ik eindig frivool met een gedichtje van Kees Stip:

Met name
Jolanda, Wanda, Clara, Sara, Mea,
Cecilia, Melissa, Anja, Jo,
Debora, Nora, Cora, Dorothea,
Chantal, Gezina, Celia, Cato,

Agaath, Joconda, Grada, Geraldine,
Hendrikje, Hanna, Mabel, Maggie, Jet,
Livia, Lara, Laura, Betty, Ine,
Klazien, Ilona, Miep, Wiep, Fiep, Annet.

En 13 Doortjes, 7 Mina's, 18 Ansjes,
3 Truzen, 9 Suzen, 15 Jansjes,
4 Tillies, 14 Willies, 15 Liezen,
10 Ietjes, 20 Grietjes, 30 Miezen,
40 stuks Annie, 50 maal Marie,
maar bij elkaar nog lang geen 1003.

Klik hier voor de vorige aflevering en hier voor de volgende aflevering.

________________
(*) Geciteerd uit: Het nut van Don Juan in het leven van de ouder wordende vrouw (Of: Dankwoord van de mille e tre), in: De Tweede Ronde. Jaargang 13 (1992). Dorinde van Oort (*1946) is de dochter van Jean Dulieu over wie zij in 1912 de biografie Paulus de Boskabouter of Het dubbelleven van Jean Dulieu schreef.

Home  -  Actueel  -  Audio  -  Muziek  -  Video  -  Boeken  -  Links