Actueel

Edison Klassiek 2020

 

© Persbericht, 30 november 2020

 

Oeuvreprijs voor Roberta Alexander 

Het is dit jaar precies 45 jaar geleden dat Roberta Alexander haar debuut maakte in Nederland, in een opera van Rossini. En nog altijd is de Nederlandse sopraan van Amerikaanse afkomst actief als zangeres en zangcoach. In de tussenliggende jaren bouwde Alexander een fantastische carrière en discografie op, zoals die unieke recital-cd's, meestal met pianiste Tan Crone, op het label Etcetera Records. Stuk voor stuk bijzondere opnamen met vooral onbekende muziek van Mozart, via Puccini en Strauss naar Ives, Copland, Bernstein en Barber.

Haar nauwe samenwerking met dirigent Nikolaus Harnoncourt leverde prachtige opnamen op van Händels Theodora , Samson en Apollo e Dafne , maar ook van Mozarts Don Giovanni met het Concertgebouworkest (een vlammende Donna Elvira) en van Gershwins Porgy and Bess , waarin Alexander, de geweldige Bess-vertolker van vroeger, nu de show stal als Maria.

In een interview uit 1990 vertelde Alexander hoe moeilijk zij het vond om stil te staan op het toneel op de momenten dat een collega daar aan het zingen is. Dat gevoel heeft ze geweldig overwonnen in de productie van Richard Strauss' Elektra , waar Alexander als vijfde maagd een enorm belangrijke, theatrale opwaardering krijgt van regisseur Patrice Chéreau. Toen ze dezelfde rol in 1977 bij De Nationale Opera zong, had ze nooit kunnen vermoeden hoe anders je zo'n kleine rol kon invullen. De première van die succesvolle productie was in 2013 in Aix-en-Provence en is in de jaren erna in Milaan, Barcelona, Berlijn en New York te zien geweest, en ook op dvd verschenen. Alexander reisde steeds mee. Ze zingt in die productie niet alleen nog steeds schitterend, ook haar stille en ontroerende spel is om koud van te worden.

In Amsterdam konden we het drie jaar geleden gelukkig nog meemaken. Na 34 jaar trad Alexander weer op bij De Nationale Opera. Een piepkleine rol in Verdi's La Forza del Destino , maar onvergetelijk voor wie er bij was.

Roberta Alexander kreeg in 1992 een Edison voor haar cd met muziek van Hendrik Andriessen. Achtentwintig jaar later is er nu een Edison Oeuvreprijs. Voor een oeuvre waaraan gelukkig nog steeds gewerkt wordt. We mogen blij zijn met zoveel mooie Alexander-opnamen. Jammer wel van die ene die niet doorging. Met Nikolaus Harnoncourt zong ze in Zürich de rol van Cleopatra in Händels Giulio Cesare . Een wonder van een voorstelling, zoals televisiekijkers destijds konden zien, maar platenmaatschappij Teldec zag commercieel niets in een complete opname. Er verscheen alleen een cd met hoogtepunten. Eeuwig, eeuwig zonde. Roberta Alexander was een Cleopatra to die for .

Peter van der Lint

Het debuut
Lidy Blijdorp, Julien Brocal, Rosanne Philippens (Ravel/Kodály - Journeyers) - Rubicon Classics/[PIAS] Holland

Rauw is het, gewaagd en eigenzinnig. Op haar langverwachte debuutalbum, dat niet voor niets Journeyers heet, neemt celliste Lidy Blijdorp de luisteraar aan de hand van werken van Kodály en Ravel mee op reis naar een heel eigen droomwereld.

De eerste zin van het cd-boekje verklapt eigenlijk al waarom Journeyers een album is dat je onmogelijk maar één keer kunt luisteren, en dat je blijvend geboeid houdt. "Ik ben al heel lang verliefd op de muziek van Ravel", schrijft Blijdorp daar. Ze is niet de enige. Maar als cellist ben je dan slecht af, want Ravel schreef niet voor een bezetting van cello en piano. Lidy Blijdorp boog die teleurstelling om in een buitenkans en waagde zichzelf aan een suite van drie korte bewerkingen van stukken orkestmuziek van Ravel voor cello en piano. Trefzeker buit ze de mogelijkheden van haar instrument uit: de kleuren, vondsten en Spaanse sferen spatten je tegemoet, terwijl je met een glimlach van instemming en verrassing terugdenkt aan het origineel. Het kan niet anders of Ravel was hier óók gelukkig van geworden.

De beste erkenning van de kwaliteit van de bewerkingen vormt de overgang naar Ravels Sonate voor viool en cello : die voelt volstrekt organisch. Samen met violiste Rosanne Philippens, en steeds in strak samenspel, laat ze de muziek echt spreken. Risico´s nemen ze, pizzicati geselen als bijna knappende snaren je oor, je ruíkt de hars bijna.

Ook de Sonate voor cello solo van Zoltán Kodály bloeit op onder Blijdorps alles vergetende, diep in de timbre-bibliotheek van haar instrument grijpende uitvoering. Zoveel kleuren, sferen, geuren - met Lidy Blijdorp is het reizen-in-muziek een zodanig aanstekelijk avontuur dat je niet kunt wachten op het volgende album.

Mischa Spel

De solist - instrumentaal
Arcadi Volodos (Schubert - Piano Sonata D 959 / Minuets D 334, D 335, D 600) - Sony Classical/ Sony Music

Vederlicht en adembenemend zacht: de Russische pianist Arcadi Volodos stelt zijn technisch surplus geheel in dienst van de muziek. Zijn virtuositeit is daarbij slechts een dienstbare bijkomstigheid. Als heer en meester van de materie verricht de wereldberoemde meesterpianist een intiem, integer klankonderzoek en kruipt daarbij diep in de raadselachtige ziel van Schuberts late pianosonate.

Volodos' vertolking mag met recht een buitengewone presentatie worden genoemd. Het lijkt haast onmogelijk om nog een echt eigen licht te werpen op deze al zo veelvuldig door vele andere grootheden vertolkte Schubertsonate. Maar Volodos neemt de tijd en komt juist daardoor tot een allen overtreffende interpretatie.

Bedachtzaam en tegelijkertijd met grote vanzelfsprekendheid voert hij de luisteraar mee langs een oneindig palet aan subtiele kleurschakeringen. Het mijmerende en weemoedige Andantino klonk zelden zo poëtisch. Volodos' spel is onvoorstelbaar fijngevoelig en tast de grens van stilte af, om vanuit diepe muzikale overpeinzingen eveneens tot ferme, aangrijpende daadkracht te komen. Maar ook sprankelende en speelse wendingen liggen in het verschiet wanneer hij ons langs de verdere delen van de sonate en de overige drie Menuetten loodst.

Volodos toont zich in alles volkomen autonoom. Wars van effectbejag en in een prachtig uitgebalanceerde opname realiseert hij een grootse uitvoering met een intiem huiskamergevoel.

Masa Spaan

De solist - vocaal
Matthias Goerne , Jan Lisiecki (Beethoven - Lieder) - Deutsche Grammophon/Universal Music

Beethoven en het lied: het is en blijft een wat moeizame combinatie. In ieder geval heb je niet meteen de verwachtingsvolle associaties die de liederen van Schubert, Schumann en Brahms oproepen. Onbekend maakt onbemind? Deels. Beethovens kracht lag voornamelijk elders. En toch schreef hij mooie liederen, waarvan de cyclus An die ferne Geliebte het meest wordt uitgevoerd. Het is bovendien de eerste liedcyclus uit de geschiedenis.

Uiteraard staat die op dit album van de Duitse sterbariton Matthias Goerne. Alles wat diens stembanden aanraken verandert eigenlijk als vanzelf in vloeibaar goud. Zelfs de ondergewaardeerde liederen van Beethoven gaan stromen. Door Goernes onnavolgbare dictie, door zijn gepassioneerd klinkende, ruige timbre en door zijn altijd herkenbare ademhaling, die een wezenlijk onderdeel vormt van zijn tekstinterpretatie. Het is lang geleden dat iemand deze liederen zo meeslepend uitvoerde. Daarvoor moeten we terug naar de tijden van Dietrich Fischer-Dieskau (ooit Goernes leermeester) en Fritz Wunderlich.

In zijn bewonderenswaardige zoektocht naar steeds nieuwe begeleiders kwam Goerne dit keer uit bij de jonge, Pools-Canadese pianist Jan Lisiecki, ruim 25 jaar jonger dan de zanger. Maar Goerne heeft de match goed aangevoeld. In alle liederen, zelfs de meer eenvormige strofeliederen, weet Lisiecki variatie, stuwing en klankschoonheid aan te brengen. Hij is in alle opzichten Goernes gelijke. Deze Edison is daarom niet alleen voor Goerne, maar nadrukkelijk ook voor zijn geweldige pianist Lisiecki.

Peter van der Lint

De opera
Joyce DiDonato, Il Pomo d'Oro, Maxim Emelyanychev (Händel - Agrippina) - Erato/Warner Music

Soms weet je het meteen: dit is de definitieve uitvoering. Precies dat gevoel bespringt je bij beluistering van deze Agrippina : wát een werk, wát een sound, wát een cast.

Agrippina ging in 1710 in Venetië in première en wordt algemeen gezien als Händels eerste operameesterwerk; het creatieve hoogtepunt van zijn verblijf in Italië. Het is één van de meest komische opera's van de Duitse veelcomponist; een satire over de rolverdeling tussen man en vrouw, politieke integriteit (of beter: het gebrek daaraan) en machtsmisbruik.

De technisch veeleisende hoofdrollen worden vertolkt door mezzosopraan Joyce DiDonato en twee van 's werelds beste countertenoren, Franco Fagioli en Jakub Józef Orlinski. In de korte, pittige en aangenaam ondeugende aria's zorgen zij voor vocaal vuurwerk.

Het barokorkest Il Pomo D'Oro stijgt boven zichzelf uit onder leiding van de jonge Russische dirigent Maxim Emelyanychev, die de charme en energie van Händels Venetiaanse topstuk vangt in een loepzuiver geluid. Ook houdt hij de balans tussen humor en emotie perfect in de hand. Deze opname van Agrippina is niet alleen interessant voor de doorgewinterde liefhebber, maar kan ook prima fungeren als instapwerk. In één woord: smullen.

Joris Heynen

Het koor
Les Cris de Paris, Geoffroy Jourdain (Monteverdi/Lotti/Caldara/e.a. - Passions, Venezia 1600-1750) - harmonia mundi/[PIAS] Holland

Op een vorig album deed het Franse ensemble Les Cris de Paris onder leiding van Geoffrey Jourdain onderzoek naar melancholie in Engelse en Italiaanse muziek van de 16de eeuw. Nu schuiven ze een eeuw op en belichten, op dezelfde inventieve manier, wereldlijke en geestelijke passie in Venetiaanse muziek tussen 1600 en 1750.

De titel Passions (meervoud) verwijst uiteraard naar het lijden van Christus, maar evenzeer naar Jourdains passie voor de muziek uit deze periode. Het enthousiaste graafwerk van de dirigent in bibliotheken leverde schitterend materiaal op. Hij plooide het programma rondom verschillende versies van het Crucifixus , dat bloedend-beeldende tekstgedeelte uit het Credo.

We horen drie zettingen van Antonio Lotti, een voor zes, een voor acht en een voor tien stemmen. Soms zingen de zangers deze waanzinnig originele composities in enkelvoudige bezetting, soms wordt het aantal stemmen verdubbeld. En wat een geweldige ingeving om de instrumentale Sinfonia tot de tweede akte van Monteverdi's opera Orfeo hier tussen te voegen - lijdensmuziek van een hele andere, wereldlijke orde.

Zo wisselen instrumentale en vocale muziek elkaar steeds af. In de vocale stukken zijn soms vier stemmen genoeg, dan worden weer ruim twintig loepzuivere stemmen ingezet. Of zelfs eentje. Daarmee opent dit programma op hallucinerende wijze, met een canzonetta van Merula. Boven een zich hardnekkig herhalend motiefje van een wiegende secunde zingt Maria een slaapliedje voor de kleine Jezus, waarin ze zijn grote lijden al voorziet. Geen koormuziek dus, maar de solosopraan hier is een pars pro toto voor de buitengewone kwaliteit van dit ensemble. Het is een openingstrack die, eenmaal gehoord, moeilijk uit het hoofd te verbannen is en de sfeer zet voor dit fantastische album.

Peter van der Lint

Kamermuziek
Quatuor Arod (Webern/Schönberg/Von Zemlinsky - The Mathilde Album) - Erato/Warner Music

Het Quatuor Arod bewijst zich met The Mathilde Album niet alleen als een excellent strijkkwartet, maar ook als een echt ensemble van nu. Oog voor detail en authenticiteit spreekt uit alles: van de titel en het repertoire tot aan de spelkwaliteit en de gekozen samenwerking met sopraan Elsa Dreisig.

Het Quatuor Arod is vernieuwend in aanpak en uitstraling zonder daarbij aan geloofwaardigheid of artistieke kwaliteit in te boeten. Sterker nog: alles klopt aan The Mathilde Album en juist daarin schuilt de enorme overtuigingskracht. 

De repertoire-keuze is gedurfd en interessant voor een jong ensemble, en zorgt er bovendien voor dat dit album een waardevolle toevoeging is - aan de strijkkwartet cd-catalogus én als programma an sich. 

Repertoire opnemen dat relatief weinig op cd wordt gezet - het Tweede strijkkwartet van Alexander Zemlinsky is een voorbeeld - kan een gemakkelijke manier zijn om je als jong ensemble in de kijker te spelen. Maar complexe muziek als deze met zoveel zeggingskracht interpreteren is op geen enkele manier als 'gemakkelijk' af te doen, en des te indrukwekkender is de opname. 

Schönbergs Tweede strijkkwartet ligt juist wel diep in ons collectieve muzikale bewustzijn verankerd als een van de hoogst beklimbare toppen uit het repertoire. In de uitvoering door het Arod met Elsa Dreisig klinkt het kwartet daadwerkelijk bovenaards waar de strijkers en stem voor het eerst samenkomen; de tekst " Ich fühle luft von anderem planeten " krijgt daar een hele directe en indringende lading. 

Hechtheid, kwaliteit en speelplezier spatten aan alle kanten van dit album af: precies dat waarop je als luisteraar hoopt. Dat alles maakt The Mathilde Album tot een winnaar die de lat bijzonder hoog legt voor de toekomst.

Robin de Bruijn

Het orkest (jurymotivaties/juryrapport: Wim)
Les Siècles, François-Xavier Roth (Berlioz - Symphonie fantastique) - harmonia mundi/[PIAS] Holland

Dit is zeker niet de eerste opname van Berlioz' meesterwerk op historische instrumenten. En het moet gezegd, niet al die pogingen om de Symphonie Fantastique te ontdoen van bijna twee eeuwen uitvoeringsgeschiedenis waren eerder even geslaagd. Maar daar is dus definitief verandering in gekomen: François-Xavier Roth en zijn Les Siècles zetten een nieuwe standaard.

Het vijfdelige werk uit 1830, geschreven door een componist die toen pas 27 jaar was, beschrijft (in de woorden van Leonard Bernstein) een soort opiumtrip. Berlioz baseerde het werk op zijn verhouding met de Ierse actrice  Harriet Smithson . In elk van de vijf delen beschrijft hij zijn wisselende en meestal heftige gemoedstoestanden. Hiertoe gebruikt hij een uitgebreide bezetting en bijzondere instrumentaties, abrupte tempowisselingen en opzwepende ritmes.

In de uitvoering van Les Siècles komen al deze elementen wonderwel samen. Door het gebruik van authentieke instrumenten en gedoseerd gebruik van vibrato bij de strijkers klinkt het orkest lichter, gedetailleerder, doorzichtiger en minder bombastisch. Het slagwerk maakt grote indruk in het vierde deel, Marche au supplice  (Gang naar het schavot) en het vijfde deel, Songe d'une nuit du sabbat  (Droom van een heksensabbat) met zijn angstaanjagende grote troms en indrukwekkende kerkklokken. Maar ook de vier harpen in Un Bal , de hobo's in de Scène aux champs, de hysterische esklarinet in de Songe d'une nuit du sabbat, alles klinkt alsof de musici spelen voor hun leven.

Effecten in de strijkers worden door Roth effectief uitvergroot waardoor veel details verrassend naar voren komen. Het lijkt wel of Berlioz in elke maat dynamische tekens schrijft, zo vol passie speelt het orkest. En ook Roths tempokeuzes zijn altijd logisch en organisch.

De opname profiteert van de heldere akoestiek van de zaal van het Orchestre National d'Île-de-France in Alfortville, net buiten Parijs. Als luisteraar zit je als het ware middenin het orkest waardoor alle details extra goed uitkomen. De ouverture Les Francs-Juges die het album completeert is zeker geen toegiftje maar een waardevolle opname waarin dirigent en orkest andermaal laten horen tot wat een opzienbarende resultaten het spelen op instrumenten uit de tijd van de componist kan leiden.

Wim Vos

Neoklassiek
Pieter de Graaf (De Graaf - Vortex) - Sony Masterworks/Sony Music

De Utrechtse pianist en componist Pieter de Graaf (1980) is evenzeer beïnvloed door Bach en Chopin als door The Beatles en Keith Jarrett.

De Graaf speelde eerder met uiteenlopende artiesten als Wouter Hamel en Kyteman en brengt sinds vorig jaar muziek uit onder zijn eigen naam, waarin hij al die invloeden en ervaringen samenbalt tot een origineel geheel.

De vijf tracks tellende ep Vortex is de snelle opvolger van zijn solodebuut Fermata . Het is een gedurfde nieuwe stap in de carrière van een rusteloze en nieuwsgierige creatieveling, die zichzelf koste wat het kost wil uitdagen en vernieuwen.

Samen met producer Jonas Pap en multi-instrumentalist Binkbeats paart hij op Vortex elektronica aan traditionele pianomelodieën, wat resulteert in hypnotiserende klanktapijten, die het ene moment duister en gejaagd klinken en dan weer gevoelig en contemplatief.

Wat dat betreft doet de muziek recht aan de titel van de ep: een wervelwind, een draaikolk van geluiden en ideeën, urgent en gedecideerd op de plaat gezet. Maar wat misschien nog wel het belangrijkste is: ondanks zijn vernieuwingsdrift klinkt De Graaf helemaal als De Graaf. In die zin ligt Vortex in het logische verlengde van Fermata , alleen durven maar heel weinig artiesten zo zelfverzekerd de teugels laten vieren.  

Joris Heynen

Het document
Bruno Walter (Beethoven/Mahler/Mozart/e.a. - Bruno Walter - The Complete Columbia Album Collection) - Sony Classical/Sony Music

Bruno Walter geldt als één van de grote dirigenten van de vorige eeuw, maar zijn muzikale vorming vond grotendeels plaats in de 19de eeuw. Zijn beslissing om dirigent te worden kwam na een concert onder leiding van Hans von Bülow, zo ongeveer de grondlegger van het vak. In 1894, 18 jaar oud, werd Walter de assistent van Gustav Mahler. Dat maakt de betekenis van zijn opnames nog groter, hij stond in direct contact met de grote namen van de late romantiek. Des te opvallender dat hij Mozart zijn grote muzikale liefde noemt.

De in deze collectie bijeengebrachte 77 cd's zijn een schatkist voor de liefhebber van de symfonische muziek van de 18de en 19de eeuw én ze bieden een schitterende blik op Walters ontwikkeling als kunstenaar. Zo laat hij er in de Vijfde symfonie van Beethoven geen gras over groeien: hier klinkt een uitvoering vol vaart en energie, de blazers krijgen nauwelijks de tijd om adem te halen voor hun inzet. Alle aanwijzingen snijden hout, met name als het gaat om frasering en dynamiek. En met welk orkest Walter ook repeteert, hij behandelt iedere musicus met respect. De liefde voor de muziek is in elke zin, in elke muzikale frase voelbaar.

De eerste serie opnames, gewijd aan grote componisten als Mozart, Mahler, Beethoven etc., dateert uit het tijdperk van de mono-opnames. Toen vanaf 1958 stereo zijn intrede deed, deed zich de mogelijkheid voor een groot deel van hetzelfde repertoire nogmaals op te nemen. Zoals te verwachten valt, onderscheidt de tweede generatie opnamen zich niet alleen door de veel betere opnamekwaliteit, maar ook door de gevorderde leeftijd van de dirigent. Walters aanpak is meer beschouwend geworden, de lyriek en aandacht voor het detail worden belangrijker. Maar door alle jaren heen blijft opvallen hoezeer zijn aanpak doorspekt is door zijn liefde voor de muziek, wil om de partituur te doorgronden en respect voor de musici. Ook het informatieve en uitgebreid geïllustreerde boek draagt bij aan de pracht van dit document.

Wim Vos

De ontdekking
Olivia Vermeulen, Jan Philip Schulze (Schubert/Wolf/Schoenberg/Eisler - Dirty Minds) - Challenge Classics/Challenge Records International

Olivia Vermeulen bewijst zich op haar album Dirty Minds als een boeiende mezzosopraan met een fascinerende, als het ware 'gespleten' persoonlijkheid. De opgenomen liederen vormen een zorgvuldig samengesteld boeket met ogenschijnlijk onschuldige teksten - met één gemene deler; Vermeulen zingt over seks. Van liefdevol verlangen tot gruwelijk geweld, af en toe expliciet maar doorgaans subtiel en indirect.

Het is fascinerend te beluisteren hoe de sfeer op dit album voortdurend omslaat, waarna zich een compleet andere wereld ontvouwt. Samen met pianist en partner in crime Jan Philip Schulze weet Vermeulen humor te verbinden aan sensualiteit, een knappe combinatie in de doorgaans serieuze liedkunst.

Olivia Vermeulen zingt overal helder verstaanbaar. De liederen winnen daardoor aan toegankelijkheid, en ze wint potentiële luisteraars. Want aan die behoefte voldoet dit album absoluut: niet alleen zal het doorgewinterde liedkenners plezieren, het biedt ook een prachtige opstap voor een nieuwsgierig publiek dat op het punt staat de wereld van het lied te betreden.

Dit is een album dat uitdaagt om tussen de regels door te luisteren. Helemaal mooi was het daarom geweest als ook alle liedteksten in het cd-boekje zouden zijn opgenomen.

De jury prijst deze musici om hun moed en ondeugende creativiteit. 

Mirjam Wijzenbeek

___________________
Zie ook: Over de betrekkelijkheid van Echo's en Edisons en Toekenning Edisons Klassiek 2019: De nieuwe kleren van de keizer


index

Home  -  Actueel  -  Audio  -  Muziek  -  Video  -  Boeken  -  Links