DVD-recensie

Georg Solti, een muzikale wereldburger

 

© Aart van der Wal, maart 2013

 

 

Solti - Journey of a Lifetime

Film van Georg Wübbolt over de dirigent Sir Georg Solti (1912-1997)

C Major 711804 • 106' • (documentaire: • 52' • bonus: • 54' •) (Blu-ray)

(Geen Nederlandse ondertiteling)

 


In zijn bespreking van de dvd-uitgave 'Solti The Maestro' merkte collega Maarten Brandt op dat Georg Solti tot de laatste der mohikanen behoorde waar het gaat om een generatie dirigenten die reeds bij leven legendarisch was. Met als aanvullende kanttekening dat het niet eenvoudig is om Solti onder een noemer te schuiven.

De dirigent én pianist Georg (György)Solti, geboren in Boedapest op 21 oktober 1912 en overleden in Antibes op 5 september 1997, verbond twee uitersten in het dirigeren: de stijl van de precieze en gedisciplineerde, ritmisch buitengewoon alerte Arturo Toscanini 1867-1957) en die van de sterk op expressie gerichte Wilhelm Furtwängler (1886-1954). Waar Furtwängler articulatie en tempo ondergeschikt maakte aan wat ik hier maar een 'conceptuele gemoedsbeweging' noem, excelleerde Toscanini in een - door hem althans zo ervaren - feitelijke (anderen zouden misschien zeggen: nuchtere) weergave van de partituur. Als een naaimachine, zo verliepen de uitvoeringen onder deze, overigens in alle denkbare opzichten gepassioneerde en licht ontvlambare, Italiaan. Waarbij ik wel aanteken dat Toscanini zo'n zeventig jaar voor orkesten heeft gestaan en dat hij in die ongekend lange periode allerlei stilistische metamorfoses onderging: er is nooit sprake geweest van één Toscanini, wat mij weer eens duidelijk werd toen ik onlangs de Toscanini-uitgave uit de EMI Icon-serie met opnamen uit de jaren dertig ter bespreking ontving. In recensies wordt daarvan helaas zelden of nooit gewag gemaakt.

Solti was - evenals Toscanini - in menig opzicht een uitgesproken scherpslijper, maar er is voortdurend dat 'grote gebaar' waarmee hij de emotionele aspecten van de partituur stevig naar zich toe kon trekken. Waarbij de term 'emotioneel' wat mij betreft een bredere lading krijgt, want de lyriek maakte daarvan een belangrijk onderdeel uit. Bij Solti is het - we zien het in de repetities - een voortdurend trekken aan het organisme dat een orkest toch is om de onderste steen in de 'Gesangslinien' echt boven te krijgen. Wat daarbij doorslaggevend is, is niet of hij het wat dat betreft, wel of niet onwankelbaar, bij het goede eind had, maar zijn enorme overtuigingskracht, die hij zowel verbaal als met zijn hele lijf uitstraalde. Een belangrijk ankerpunt in Solti's 'functionaliteit' als dirigent was zijn vermogen om in korte zinnen duidelijk te maken hoe hij het wilde, soms met een korte 'Witz' om de opgelopen spanning te breken. Hij beheerste tevens een belangrijke eigenschap van een dirigent: de balans tussen wat moet en wat kan, op dát moment; en wat dus op dát ogenblik niet kan. Iedereen die met dit vak te maken heeft weet dat het geen enkele zin heeft om iets door te drijven waarvoor geen technische basis meer bestaat. Wie het toch doet spant paard achter wagen.

Mijn eerste kennismaking met de 'kunst' van Georg Solti was een Decca-lp uit de bekende SXL-serie, met het London Symphony Orchestra. Die elpee heb ik helaas niet meer, maar ik herinner me nog wel zo ongeveer wat er op stond: Glinka's ouverture Roeslan en Ludmilla, Moesorgski's voorspel tot Khovansjtsjina, de Nacht op de Kale Berg en Borodins Polowetzer Dansen (ik geloof niet dat de cd-versie hiervan ooit op de markt is gebracht). Wow! Je moest Solti zijn om dergelijke bravourestukken zó spectaculair over het voetlicht te brengen, overigens in een geluidskwaliteit - zo zegt mijn herinnering - op super de super demonstratieniveau. De tweede kennismaking betrof de Ring uit Wenen, die - zij het op een geheel andere manier - net zo spectaculair uitpakte. Niet minder imposant was Solti's Bartók, met name het Concert voor Orkest, zo warmbloedig en zo precies geciseleerd in die Decca-opname met het London Symphony Orchestra dat de 'remake' in Chicago dat niveau net niet haalde. De geest van Toscanini leek rond te waren in de vijf pianoconcerten van Beethoven met de Wiener Philharmoniker en Vladimir Ashkenazy als de solist.

Tijdens mijn verblijf begin jaren zeventig in het prestigieuze Hotel Imperial in Wenen kwam ik Solti, die daar ook logeerde, in de lift tegen. We kenden elkaar niet, maar wisselden toch een soort blik van verstandhouding. Ik heb er nog steeds spijt van dat ik het daarbij heb gelaten.

De 'Journey of a Lifetime' is een schitterende productie die alle facetten van Solti's musiceerkunst van verschillende kanten belicht. De knappe overgangen en de logische volgorde verraden de hand van de regiemeester. Dat de beeldkwaliteit wisselt is logisch: een lifetime is immers een lifetime en dus kijken we ook terug in de tijd. Daar hoort zwartwit net zo goed bij als (later) kleur. Dat in de vele vraaggesprekken over Solti de loftrompet wordt gestoken en dat met de kennis van nu de - overigens rijke - geschiedenis wordt opgerakeld is onvermijdelijk, maar ook in dit geval vraag ik me af waarom niet wat dieper wordt ingegaan op de - zij het relatief bescheiden - 'schaduwkant' van Solti's musiceren: de soms net iets teveel op de buitenkant van de partituur gerichte dirigent.

Als 'bonus' is er het 'meegesneden' live-concert van het Chicago Symphony Orchestra in Orchestral Hall in Chicago, met Moesorgski's voorspel tot Khovansjtsjina, Prokofjevs 'klassieke' Eerste symfonie en de Eerste symfonie van Sjostakovitsj. Het is het soort programma waarin Solti excelleerde.

Beeld- en geluidskwaliteit zijn meer dan uitstekend. Dat geldt trouwens voor de gehele schijf, met als extra positieve kanttekening dat de oude filmfragmenten aan een opknapbeurt onderworpen lijken te zijn geweest. Een bijzonder fraaie productie!


index

Home  -  Actueel  -  Audio  -  Muziek  -  Video  -  Boeken  -  Links