Componisten/werken

Het Verdi-jaar 2013 (1)

 

© Paul Korenhof, januari 2013

 

 
   
   

Op 10 oktober is het tweehonderd jaar geleden dat Giuseppe Verdi geboren werd in het gehucht Le Roncole, enkele kilometers van het plaatsje Busseto, in de provincie Parma (Emilia-Romagna), en daar onder de Franse overheersing werd gedoopt als Joseph Fortunin François Verdi. Dit jaar vieren we dus een 'Verdi-jaar' en gezien de nog altijd immense populariteit van een van de grootste operacomponisten, die ook door de serieuze muziekwereld al lang niet meer wordt afgedaan als 'schrijver van draaiorgelmelodieën', ligt een waardige herdenking alleszins voor de hand. Ter gelegenheid van dit Verdi-jaar werd door C-Major onder de titel Tutto Verdi diens complete operarepertoire uitgebracht op dvd en Blu-ray Disc en al deze opnamen zullen door mij worden besproken (klik hier). Parallel daaraan hoop ik bovendien in te gaan enkele aspecten van het leven en werken van Verdi, beginnend bij zijn jeugd en zijn zogenaamde 'geboortehuis', dat als grootste voordeel heeft, dat het gunstig gelegen is voor de toeristenindustrie.

* * *

Kinderjaren en studietijd
Het past in onze tijd om zo'n beetje alles in twijfel te trekken. Aan de ene kant is dat helemaal niet erg. Veel te lang hebben generaties na elkaar nagepraat wat ooit door iemand met enige autoriteit beweerd was, zonder zelfs maar de geringste poging de juistheid van een bewering te controleren. Aan de andere kant slaat de wijzer soms ook weer door naar het andere uiterste en bestaat bij sommigen de neiging om de juistheid van traditionele opvattingen bij voorbaat te ontkennen.

Gedetailleerd graafwerk
Ook Verdi is daaraan niet ontkomen. In 1993 publiceerde Mary Jane Phillips-Matz na jaren vorsen een gedegen biografie waarin alle feiten uit en rond Verdi's leven zoveel mogelijk getoetst waren aan documenten en getuigenissen. Gedurende een langdurig verblijf ter plekke had zij iedere snipper papier die mogelijk iets met Verdi te maken zou kunnen hebben, omgedraaid, doorgelicht en onder een vergrootglas gelegd. Zij had daarbij ook de algemene kadastrale, sociale en financiële archieven doorgenomen en gesprekken gevoerd met iedereen die mogelijk nog via een ver familielid gegevens boven water zou kunnen brengen. Aan Verdi's opera's ging de Amerikaanse schrijfster heel weloverwogen voorbij - daarover was immers genoeg gepubliceerd - maar in een fascinerend, bijzonder lijvig boekwerk (900 pagina's kleine letters) zette zij wel een aantal zaken recht en stelde zij en passant ook even een paar diep ingewortelde misvattingen aan de kaak. 1)

 
 
Het zogenaamde geboortehuis
(na restauratie)
   
   
   

Over arme ouders en een oude herberg
Dat Phillips-Matz soms niet eens diep hoefde graven, blijkt al tijdens het lezen van de eerste hoofdstukken. Een enige jaren geleden geproduceerde serie radio-uitzendingen over 'De Leeuw van Busseto' (volgens de makers de bijnaam van Verdi, al ben ik die nooit als zodanig tegengekomen) begon met onder meer de mededeling dat Verdi een kind was van arme ouders en geboren werd in Le Roncole. Met dat laatste werd verwezen naar het aan iedere verdiaan welbekende huis tegenover de pastorie, waar na de recente restauratie drommen toeristen heen worden geleid.
Zowel van die armoede als van dat geboortehuis laat Phillips-Matz geen spaan heel. Anders dan zijn zoon was Verdi's vader weliswaar geen zakelijk genie, maar hij bezat wel een redelijke lap grond (de familie van zijn vrouw eveneens) en de financiële situatie was van dien aard dat de jonge Giuseppe Verdi

- al op 4-jarige leeftijd privélessen Latijn en orgel kreeg;
- niet mee hoefde helpen om de kost te verdienen, maar heel nadrukkelijk naar school werd gestuurd;
- als kind een spinet kreeg van zijn ouders (weliswaar tweedehands, zodat het eerst door een buurman moest worden opgeknapt, maar toch.);
- op 12-jarige leeftijd in de kost werd gedaan in het naburige Busseto om daar het gymnasium te volgen.

Die feiten waren iedereen bekend, maar desondanks bleef het sprookje de ronde doen van het genie dat louter door zijn talenten aan de huiselijke armoede ontstegen was. Toen Phillips-Matz de financiële situatie van Verdi's ouders nader uitspitte, ontdekte echter zij nog iets heel anders: door zijn zakelijk gehannes raakte vader Carlo in 1830 in dusdanige financiële problemen, dat hij zijn toenmalige huis, de 'osteria vecchia' (oude herberg) moest verlaten en dankzij bevriende weldoeners de beschikking kreeg over het huis dat nu allerwegen beschouwd wordt als 'Verdi's geboortehuis'. Carlo Verdi verhuisde naar dit 'geboortehuis' op 11 november 1830, toen zijn zoon Giuseppe al een redelijk uit de kluiten geschoten baby was: 17 jaar en 1 maand oud, en bovendien reeds vijf jaar kamerbewoner in Busseto, waar hij het gymnasium volgde en daarnaast muzikaal actief was.

 
 
De zogenaamde geboortekamer
(na restauratie)
   
   

De geboortekamer
Een feit blijft bovendien dat Giuseppe Verdi weliswaar later een schilderij van dat huisje in zijn villa in Sant'Agata hing, maar dat hij er ook altijd bij vermeldde, dat hij daar niet geboren was. Waar dat dan wel gebeurd was, vertelde hij niet en ook de huidige bewoners van Roncole Verdi, zoals het dorpje nu heet, staan niet te trappelen om de Verdi-vorser op het juiste pad te helpen. Het officiële, door het gemeentebestuur van Busseto geëxploiteerde geboortehuis betekent immers 'business' en hoe belangrijk dat is, beseft iedereen die zich realiseert dat Le Roncole alleen al in dit Verdi-jaar wekelijks meer toeristen trekt dan het inwoners heeft. De twee plaatselijke cafés, de snackbar en het enige restaurantje, alle strategisch gelegen op een paar stappen van het 'geboortehuis', varen er wel bij.

De ligging van de 'osteria vecchia' blijkt een goed bewaard geheim en toen ik bij een van mijn bezoeken het huisje eindelijk gevonden had, blijkt zelfs die aanduiding enige jaren daarvoor met slecht dekkende muurverf aan het gezicht onttrokken te zijn. De bewoner, een vriendelijke oude heer, lag van dat alles niet wakker, maar na enige tijd bleek hij in de grond van zijn hart niet weinig trots op het verleden van zijn keurig onderhouden woning. Toen ik twee dagen daarna kwam filmen voor het TROS-programma 'Van slavenkoor tot triomfmars', gebeurt waarop ik gehoopt had: eerst mochten we de oude provisiekamers van de herberg filmen en daarna werden we meegenomen naar de eerste etage. Door zijn eigen, kleine slaapkamer heen (vroeger een kinderkamer?) kwamen bracht de oude baas ons in een grotere ruimte met een tweepersoonsbed, die als logeerkamer annex rommelhok gebruikt wordt. Het was onmiskenbaar een 'ouderslaapkamer' en hier moet dus in op 11 oktober 1813 Giuseppe Verdi geboren zijn. Als die datum althans klopt, want ook daarover heeft Verdi zelf de discussie op gang gebracht. In ieder geval schijnt dat hij zelf tegen het einde van zijn leven pogingen heeft gedaan de 'osteria vecchia' te kopen om huisje af te breken. Het hoe en waarom is niet helemaal duidelijk, maar bestudering van de oude situatie leert wel, dat het officiële geboortehuis naar de maatstaven van de tweede helft van de 19de eeuw meer 'op stand' lag, dan de oude herberg, die een beetje buiten de oude dorpskern stond, precies op het punt waar de oude weg uit Busseto het gehucht Le Roncole bereikte.

Naar Busseto
De herbergier Carlo Verdi mag dan zakelijk de mindere zijn geweest van zijn componerende zoon, die het aan het einde van zijn leven zelfs gebracht had tot de invloedrijkste grondbezitter van Noord-Italië, dom was hij ook niet. Dat blijkt uit het feit dat hij van begin af aan de muzikale ontwikkeling van zijn zoon in woord en daad gestimuleerd heeft, zowel door de aanschaf van een spinet dat Verdi tot zijn dood toe gekoesterd heeft, als door hem alle kans te bieden op onderwijs en muziekonderricht. Hij had ook al snel in de gaten dat in Le Roncole voor zijn zoon geen toekomst lag en stuurde de jonge Giuseppe naar het naburige Busseto om daar het gymnasium te bezoeken. Dat zou overigens niet gelukt zijn zonder de steun van de plaatselijke pastoor en enkele gegoede burgers uit dat stadje, die voor de twaalfjarige een kosthuis regelden zodat hij alleen nog op zondag (te voet) heen en terug hoefde naar zijn geboortedorp hoefde om daar tijdens kerkdiensten het orgel te bespelen.

 
 
De jonge Verdi

Antonio Barezzi
De belangrijkste verandering die de overstap naar Busseto in Verdi's leven teweeg bracht, was de ontmoeting met de welgestelde handelaar Antonio Barezzi, een fervent amateurmusicus die moreel en financieel zijn steun en toeverlaat zou worden. Barezzi, die tevens grote invloed bezat binnen het muziekleven in Busseto, nam de jonge knaap bij zich in huis en stimuleerde diens ontwikkeling op alle mogelijke manieren. Mede dankzij zijn steun kreeg de jonge knaap de kans om al vroeg enkele composities te schrijven voor de Filarmonici di Busseto, het plaatselijke muziekgezelschap, maar later heeft Verdi er wel voor gezorgd dat van al die jeugdwerken geen spoor meer teruggevonden kon worden.

Met een beurs van de Monte di Pietà e d'Abbondanza, een instelling die zich inzette voor de ontwikkeling van begaafde kinderen uit minder welgestelde milieus, vervolgde Verdi zijn studies in Milaan, waar hij overigens - waarschijnlijk op politieke gronden - niet werd toegelaten tot het conservatorium. De commissieleden waren echter dermate overtuigd van zijn talenten, dat enkele van hen hem hielpen bij het vinden van alternatieve studiemogelijkheden.

In 1836 keerde Verdi terug naar Busseto om de leiding van de Filarmonici di Busseto op zich te nemen en kort daarop huwde hij Barezzi's dochter Margherita, die hem twee kinderen zou schenken. Bovendien stimuleerde zij hem om het benepen Busseto definitief te verruilen voor het muziekleven in Milaan, maar daar nam zijn leven aanvankelijk een weinig voorspoedige wending. Zijn beide kinderen stierven ruim een jaar na hun geboorte, waarna in 1840 ook Margherita overleed. Vier weken na de dood van zijn zoontje was Verdi's eerste opera Oberto, conte di San Bonifazio (1839) echter met zoveel succes in de Scala in première gegaan, dat hem een contract voor drie nieuwe werken werd aangeboden. De rest is geschiedenis (en zal ter sprake komen bij de behandeling van Nabucco ).


index

Home  -  Actueel  -  Audio  -  Muziek  -  Video  -  Boeken  -  Links