CD-recensie

© Siebe Riedstra, november 2016

De klacht van veel componisten is van alle tijden: de première was tevens de dernière. Deze cd bewijst maar weer eens hoe waar en tegelijkertijd onwaar die stelling kan zijn. Maar eerst een groot compliment aan het label Erato - en dus aan Warner Music - voor de durf om met deze cd te komen. Nu eens niet met de gebruikelijke formule waarbij een nieuw werk gecombineerd wordt met een kassakraker, maar met drie volwassen vioolconcerten waarvan de inkt nog nat is. Een ondernemen dat uiteraard alleen succesvol kon uitpakken met een meesterviolist als Renaud Capuçon.

Pascal Dusapin - Aufgang
Het vioolconcert van Pascal Dusapin (1955) is de uitzondering die hier de regel bevestigt. Het is een opdrachtwerk van de filantroop Pierre Bergé, Westdeutscher Rundfunk, Fondation de la Suisse Romande en Holland Festival. Op zichzelf een garantie voor tenminste drie premières, waarvan de wereldpremière plaatsvond op 8 maart 2013 in Keulen, waar Jukka-Pekka Saraste het WDR Sinfonieorchester dirigeerde. De Nederlandse première klonk op de langste dag van 2013 in het Muziekgebouw aan het IJ; het was het laatste concert van de betreurde Radio Kamer Filharmonie. De bewering in de gedrukte opnamegegevens bij deze cd, dat de uitvoering op 26 januari 2015 in de Philharmonie de Paris een wereldpremière zou zijn is dus niet juist - het was de Franse première. Intussen is het werk ook al overgestoken naar Seattle en heeft violiste Carolin Widmann het werk eveneens op haar repertoire genomen. Dusapin is een leerling van Olivier Messiaen zowel als Iannis Xenakis, maar in zijn muziek is daarvan weinig te merken, of het moest de hang naar het metafysische en architectonisch gestructureerde zijn. De titel van het vioolconcert, Aufgang, is aan beide gerelateerd. Wie een beeld van deze klankwereld wil ondergaan kan niets beter doen dan de openingsparagraaf van het eerste deel beluisteren. De stratosferische opgang van de vioolsolo laat die van de opstijgende leeuwerik van Ralph Vaughan Williams ver achter zich. Jammer genoeg geeft spotify (nog) geen toegang tot het tweede deel, waar na zo'n acht minuten een adembenemende passage voorbijkomt voor de soloviool, geïnterrumpeerd door een shamanistisch articulerende dwarsfluit. Kortom, eindelijk een volwassen vioolconcert (van ruim een half uur) dat je niet na één keer beluisteren in het hoesje teruglegt, maar in de cd-speler laat zitten om het nog eens en nog eens te beluisteren.

Wolfgang Rihm - Gedicht des Malers
De live-opname van Gedicht des Malers van Wolfgang Rihm (1952) is wel een wereldpremière, en volgens de uitgever is het daarna nog slechts eenmaal gespeeld. Geen opwekkende statistiek dus, maar Rihm maakt het zijn uitvoerders dan ook niet gemakkelijk. Dit is al zijn zesde vioolconcert, ik som ze hier even op:

Lichtzwang 1976
Gesungene Zeit 1992
Dritte Musik 1993
Coll'arco 2008
Lichtes Spiel 2009
Gedicht des Malers 2014

Een nadeel dat in de traditionele concertpraktijk wel degelijk meespeelt, is het feit dat behalve Gesungene Zeit geen van deze werken de vereiste concertlengte heeft. Gelukkig maakt dat voor de cd niet uit; er zijn opnamen beschikbaar van Gesungene Zeit (Jaap van Zweden), Lichtes Spiel (Anne-Sophie Mutter, hier besproken) en Dritte Musik. Dat Gesungene Zeit met kop en schouders boven de eerste vijf uitstak werd al bewezen door het aantal uitvoeringen. Tot mijn vreugde zie ik dat de opname met Jaap van Zweden en het KCO inmiddels opnieuw is uitgebracht op het label Naxos (8.573271). Voor Gedicht des Malers heeft Rihm zich laten inspireren door de werken van de schilder Max Beckmann (1884-1950). Al eerder hield Rihm zich bezig met Beckmann, in het Celloconcert Versuchung en Der Maler träumt voor bariton en ensemble. In Gedicht des Malers stelt Rihm zich voor dat Beckmann een portret schildert van de vioolvirtuoos en componist Eugène Ysaÿe. Het is een werk waarin de gezongen cantilene de boventoon voert. De lengte van een kwartier is in de concertpraktijk onhandig, maar misschien komt iemand eens op het idee om twee van die korte vioolconcerten (die natuurlijk bewust niet die naam dragen) bij elkaar op het repertoire te nemen.

Bruno Mantovani - Jeux d'eaux
De Franse componist en dirigent Bruno Mantovani (1974), niet te verwarren met 'The King of Strings' Mantovani, is de Benjamin van dit gezelschap. Hij studeerde piano, slagwerk en jazz aan het Conservatorium van Perpignan. Daarna behaalde hij eerste prijzen in onder meer de vakken orkestratie en compositie en stak hij zijn licht op bij het IRCAM van Pierre Boulez. Sinds 2010 is hij directeur van het Parijse Conservatorium. Zijn Jeux d'eaux voor viool en orkest is qua lengte een volwassen vioolconcert, maar de factuur heeft meer van een symfonisch gedicht. In de ZaterdagMatinee was zijn grote orkestwerk Schlemihl te horen, een stuk waarin hij zijn bewondering voor de orkestratiekunst van Richard Strauss op een postmoderne manier tot uiting brengt. In Jeux d'eaux is ondanks de directe verwijzijng naar het pianowerk van Ravel overigens geen spoor van verwantschap te bespeuren. Wat Mantovani hier in klank poogt om te zetten is het 'geluid van water' - dikwijls in de gestalte van een soort witte ruis waartegen de vioolsolist zich teweer moet stellen.

De begeleidende tekst (F/D/E) bij deze werkelijk voorbeeldige uitgave had beter gekund met iets meer feitelijke informatie en wat minder blabla. De live-opnamen van de drie werken stammen uit verschillende locaties, maar zijn zorgvuldig op elkaar afgestemd. Uitvoeringen door zowel Renaud Capuçon alswel van de medewerkende ensembles en dirigenten laten niets te wensen over. Niet vergeten het vioolconcert van Dusapin te beluisteren!

__________________
Zie ook de recensie van Emanuel Overbeeke

index