CD-recensie
© Aart van der Wal, september 2021
Rachmaninov - Third Piano Concerto - Concert Documents Part One Rachmaninov: Pianoconcert nr. 3 in d, op. 30 Marietta Petkova (piano), Ruse Philharmonic Orchestra o.l.v. Tsanko Delibozov |
 |
Marietta Petkova stuurde mij onlangs deze cd, die mij bij het beluisteren onmiddellijk deed opveren. Daarover later meer, maar eerst iets over wat zij mij erover schreef.
Van die live-uitvoering in het Bulgaarse Ruse was een DAT-opname gemaakt die de pianiste in haar bezit had. Na dat gedenkwaardige concertoptreden (Petkova was toen 25) in het kader van de Muziekdagen van het Internationaal Muziekfestival, en tevens ter gelegenheid van Rachmaninovs 120ste geboortejaar (hij werd op 1 april 1873 in Starorussky Uyezd geboren) gaf ze, eenmaal in Nederland neergestreken, zo'n 18 jaar later dat bandje aan Leo Klerk, met wie ze sinds kort een relatie had die, hoe kon het anders, ook muzikaal de nodige gevolgen had gekregen.
Leo was diep onder de indruk geraakt van haar spel, wat nog eens uitdrukkelijk werd bevestigd door die in Ruse gemaakte opname. Sterker nog: hij was én bleef er zelfs ondersteboven van. Maar met zijn kritisch oor had hij ook waargenomen dat de Steinway concertvleugel (waarschijnlijk uit de jaren vijftig of zestig) een staalharde klank produceerde en dat ook het opnameteam van de Bulgaarse radio geen meesterprestatie op hun gebied had geleverd. Wie Leo kende (over hem tevens straks meer), wist dat deze creatieve visionair zowel muzikaal maar ook op zijn specifieke vakgebied van opname en weergave een uitgesproken hekel had aan concessies of compromissen. Wat op deze cd staat is dus niet de originele maar - Petkova maakte het mee - de door hem uiterst zorgvuldig gerestaureerde opname, gedreven door de zichzelf gestelde opdracht om een ‘oud meesterwerk' in alle glans en glorie zo goed mogelijk te doen herleven. Petkova trof hem eens vroeg in de ochtend aan in zijn studio in 's-Gravendeel, in slaap en met het overdonderende slotdeel van het concerto galmend uit de luidsprekers.
Het is uiteraard aan de toehoorder of Leo met vlag en wimpel in zijn opzet is geslaagd, maar zonder zelf dat origineel te kennen kan ik eigenlijk geen andere conclusie trekken dan de enig mogelijke: dat het klinkt als een klok. Maar ook de vertolking vertoont exemplarische trekken. Die heeft de restauratie - dat zag Leo scherp - alleszins waard gemaakt. Zeker, het is niet – zoals we dat van studio-opnamen gewend zijn – van begin tot eind absoluut brandschoon (al zeg ik er gelijk bij: so what), maar wat we (helaas vrij zelden) horen is de muzikale spanning waarmee deze uitvoering voortdurend is omgeven, de zeldzame kracht ook van Petkova's interpretatieve betoog, de diep gewortelde overtuiging van ‘zo moet het' die eruit spreekt en – zeker voor een 25-jarige - de feilloze intuïtie die haar door de drie delen leidt. Dit is zo'n uitvoering waarnaar ik graag teruggrijp, er dan weer nieuwe details boven water komen drijven, nieuwe invalshoeken opdoemen en het een steeds weer fascinerende ervaring blijkt. Het is zo'n vertolking die het orkestaandeel, hoe belangrijk ook op zich, menigmaal naar de achtergrond doet verdwijnen. Terwijl plaatselijk filharmonisch orkest onder leiding van Tsanko Delibozov wel degelijk een respectabele prestatie neerzet.
Voor Petkova, in 1993 nog met bolle wangen en heuse paardenstaart, is ‘Rach 3' (u kent ongetwijfeld de film Shine, waarin het werk een hoofdrol vervult) altijd zo ongeveer een werk geweest van leven of dood, van alles of niets, een soort ‘oorlog en vrede' binnen de toch al met zoveel expressie en evocatie volbeladen romantische pianoliteratuur, een epos ook van grote dimensies. Geen enkele twijfel erover: het straalt van deze uitvoering in volle glorie af. Ze vertelde mij dat het voor haar bovendien een extra spannend maar ook emotioneel evenement was omdat vele van haar studiegenoten en docenten speciaal voor haar naar het concert waren gekomen, maar ook dat haar grootvader, toen 87 en ernstig ziek, er per se bij wilde zijn, de man aan wie zij naar eigen zeggen zo ongeveer haar leven in de muziek en op aarde te danken heeft gehad. Het bleek de laatste keer te zijn geweest: hij overleed in 1998, terwijl Petkova eerst in 2013 voor een concert terugkeerde naar Ruse, toen vergezeld door Leo.
Marietta Petkova is een van de vele musici die zich in ons land hebben gevestigd. Sommige van hen vonden hier een (nieuwe) liefde of werden anderszins gesteund om vanuit hun nieuwe standplaats een internationale concertcarrière op te bouwen of als orkestlid of docent nieuwe wegen in te slaan. In Leo de Klerk vond Petkova niet alleen die nieuwe liefde maar ook een man die op meerdere fronten zeer begaafd was, eigenschappen die de ook de artistieke synergie in optima forma deed opvlammen.
Leo overleed precies een jaar geleden, op 9 september 2020, aan een slopende ziekte. Hij werd 62 jaar. Op onze site schreef ik een In Memoriam (klik hier) dat hopelijk een goede indruk geeft van wat hij voor de muziekgemeenschap heeft betekend. Dat blijkt eveneens uit die door hem gerestaureerde opname van ‘Rach 3', door Leo van een indrukwekkend voorwoord voorzien, dat ik hier in extenso weergeef omdat het de essentie van zowel dit album als de door zijn bedrijf Bloomline uitgebrachte serie Concert Documents raakt:
When listening to informal concert recordings that have fortunately survived the years of storage, it sometimes happens that one does not experience any time gap. Even in spite of tape wear and other insufficient audio aesthetics, surprisingly the music appears to be reviving ready to be enjoyed like new. This applies in particular to the recordings found in Marietta Petkova's archives. Being both a transcendent performer and a concert beast as well, she remarkably often accomplishes the impossible, by not only inciting a memorable live concert experience, but also by rendering imperishable audio content at the same time. Therefore it is an honor to introduce you this first issue of the Concert Documents collection. Salvaged, restored and remastered from the vintage recording archives of Marietta Petkova.
Het album verscheen in 2011, waarna er nog in deze reeks nog vier zouden volgen (klik hier), waarvan er twee ook op onze site zijn gesproken (klik hier en hier).
Natuurlijk is het zo dat wie dicht bij iemand staat, in zijn oordeel niet altijd voldoende afstand weet te bewaren; of anders gezegd dat het gevoel het wint van het objectieve. Het is meestal een goede reden om uitspraken in dit kader met enige korrels zout te nemen, maar ik sta er ver genoeg vanaf om mijn oordeel er niet door te laten beïnvloeden. En dan kan ik slechts concluderen dat Leo de Klerk het gelijk wel degelijk aan zijn kant had. Bovendien: zo heb ik hem ook gekend, onbuigzaam waar het puur om muzikale kwaliteit ging en waar het de opname- en weergavetechniek betrof compromisloos en niet tot concessies bereid. Ook anderen die intensief met hem hebben gewerkt, hetzij als musicus, hetzij als technicus, bevestigden die indruk.
Petkova's 'Rach 3' en De Klerks restauratiearbeid vormen samen het krachtigste pleidooi voor waar het in de muziek werkelijk om gaat. Dat alleen al maakt een verdere toelichting overbodig.
Dan nog dit. Na het slotapplaus (dat eindigt op 14:50) volgt de bekende digitale stilte, maar wie dóorluistert hoort ruim een minuut later (vanaf 15:58) het begin van Rachmaninovs vierde en laatste pianoconcert in de originele versie, in 2006 uitgevoerd door Petkova en het Noord Nederlands Orkest, een heuse Nederlandse première. Navraag bij de pianiste leerde mij dat het een grapje was van haar en Leo, een soort 'geheime code' die ze niet wilde ontraadselen. Ze volstond met 'het einde van het Derde dat overgaat in het beginthema van het Vierde'...
_________________
Klik hier voor mijn vraaggesprek met Marietta Petkova.