CD-recensie
© Aart van der Wal, januari 2020
Palestrina: Lamentaties Boek II: In Coena Domini - In Parasceve - Sabbato Sancto Cinquecento: Terry Wey (countertenor), Tore Tom Denys en Achim Schulz (tenor), Tim Scott Whiteley (bariton), Ulfried Staber (bas) |
 |
Veel componisten hebben de Klaagliederen van Jeremia op muziek gezet. Niet alleen in de Middeleeuwen en de Renaissance, maar ook in de eeuwen daarna, zoals bijvoorbeeld de Oostenrijkse componist Ernst Krenek nog in het oorlogsjaar 1942. Er was ook alle aanleiding toe. Maar de Klaagliederen leenden zich ook als toneelstuk: in 1928 schreef de Oostenrijkse auteur Stefan Zweig zijn 'Jeremias, eine Dramatische Dichtung in neun Bildern', een literaire benadering die al terugging naar de zestiende eeuw, toen de Duitse schrijver Hans Sachs een aantal 'Klagsprüche' als toneelteksten schreef, uiteraard met dezelfde bijbelteksten als inspiratiebron en met als onderwerp de onstuitbare rampspoed. De Klaagliederen van Jeremia waren wel toegesneden op de verwoesting van Jeruzalem, maar ze droegen desondanks tevens een universeel karakter: de over de mensheid in zijn vele gedaanten uitgestorte rampspoed, waardoor het niet alleen een plaats veroverde in de rooms-katholieke eredienst tijdens de Lijdensweek, maar ook als voorbeeld diende voor dichterlijke en muzikale expressie.
De profeet Jeremia gaf zijn Klaagliederen gestalte in strikte dichtvorm en wijdde ze aan de glorie en verwoesting van de Eeuwige Stad (Jeruzalem) in 586 v.C. Menige componist heeft er de nodige inspiratie in gevonden, gevoed door de al in de Middeleeuwen ontstane gewoonte om op Witte Donderdag, Goede Vrijdag en Stille Zaterdag de sombere teksten een plek te geven in de eredienst. Het groeide uit tot belangrijke kerkmuziek en bovendien van de beste soort, dankzij de vele componisten van groot kaliber, waaronder Palestrina, Tallis en Lassus.
De 'kracht van het woord' vinden we onvervalst terug in de teksten van Jeremia, al wordt de impact ervan wel merendeels bepaald door de kwaliteit van de gekozen vertaling (die het sterkst naar voren komt in de bekende Statenvertaling en helaas veelal minder in de moderne[re] uitgaven). Hoe jammer is het bijgevolg niet dat onze taal door de eeuwen heen zo sterk aan verandering onderhevig is geweest, anders dan bijvoorbeeld de Duitse, Franse en Engelse taal. We zijn de taal van Vondel en Hooft allang verleerd, kunnen er niet eens meer wijs uit.
Het Latijn geldt dan wel als een dode taal, zij is juist daardoor niet aan dergelijke veranderingen onderhevig geweest. Zoals in de zestiende eeuw in het Latijn werd gezongen, zo geldt dat nog steeds. Woord en muziek uit die tijd zijn dan ook vlakbij, bij wijze van spreken aanraakbaar. Met andere woorden: de uitvoeringspraktijk van toen valt weliswaar niet te achterhalen, maar met de middelen (lees: stemmen) van nu kunnen we wel degelijk relatief dicht bij die van toen komen. Al moeten we ons daarbij wel goed realiseren dat we de geestelijke belevingswereld van toen niet kennen en ons daarin dus niet kunnen verplaatsen. We zijn niet alleen als mens anders, maar we leven ook in een geheel andere wereld (terwijl het een onverbrekelijk verband houdt met het ander). Dat muziek een wereldtaal is doet daaraan niets toe of af. Bovendien waren functionaliteit en werkingssfeer van de muziek in de zestiende eeuw maar ook daarna heel anders dan nu.
Het is alweer enige jaren terug dat ik van het vocaal ensemble Cinquecento een cd besprak, in mei 2017 met werken van Jean Guyot alias Castileti (ca. 1520-1588). De opnamelocatie is dezelfde als toen, de bezetting vrijwel dezelfde (alleen de countertenor David Allsop is ditmaal niet van de partij). En net als nu was toen eveneens sprake van vlekkeloze koorzang door het in deze uitgelezen renaissancekunst gespecialiseerde ensemble. Er wordt volmaakt geïntoneerd en dus klinken ook alle intervallen zo zuiver als goud en zo helder als glas.