CD-recensie

© Aart van der Wal, april 2021

We associëren de cantate als genre vaak met het oeuvre van Johann Sebastian Bach. Echter, niet alleen menige Duitse collega maar ook componisten in bijvoorbeeld Italië, Spanje en Portugal hebben er zich mee beziggehouden. Zo ook de Spaanse componist Antonio Literes y Carrión. Hij werd in 1673 geboren in Artá (Majorca) en verhuisde in 1686 als dertienjarige naar Madrid, waar hij ging studeren aan het Real Colegio de Niños Cantores, hetzelfde instituut waar hij later, van 1692 tot 1694, muziekdocent was. In 1693 trad hij als cellist (‘músico de violons') in dienst van de koninklijke kapel (‘Real Capilla'), tot zijn dood in 1747. Vanaf 1709 was hij samen met José de Torres verantwoordelijk voor alle muziek die in de kapel tot klinken kwam, een taak die hij vanaf 1720 alleen voor zijn rekening nam nadat Torres was gepromoveerd tot professor.

De geestelijke werken van Literes zijn voornamelijk opgeslagen in bibliotheken in Madrid, San Lorenzo de El Escorial, Toledo en Guatemala. De op dit album vastgelegde vier cantates maken alle deel uit van het historisch archief van de aardsdiocese van Guatemala. Ze waren speciaal bestemd voor de ‘veertig uren' devotie zoals die werd gehouden in de koninklijke kapel, de maandelijkse, maar liefst veertig uur in beslag nemende ceremonie gewijd aan het Heilig Sacrament, overeenkomstig de tijdsperiode die volgens Augustinus van Hippo verliep tussen de kruisdood en de wederopstanding van Jezus. In die veertig uren klonken in de kapel de villancicos en cantates, maar ook instrumentale muziek.

Het ligt voor de hand te veronderstellen dat deze vier cantates sterke Spaanse invloeden vertonen, maar dat blijkt toch minder het geval. Anders dan de muziek uit de beginperiode van Literes is het stilistisch perspectief eerder West-Europees dan Spaans, met de nadruk op Frankrijk en Italië. Dat laatste is overigens niet zo verwonderlijk, want dat zien we ook bij andere componisten op het Iberisch schiereiland. Wat daarbij zeker van invloed is geweest was de ware stortvloed van Italiaanse musici en componisten die werden aangetrokken door het cultureel ruimhartige hof in Madrid. Literes maakte bovendien deel uit van een groep musici die samen met Italiaanse toneelspelers, de Trufaldines, uit de school van de Commedia dell'arte muzikale komedies voor het voetlicht bracht. Dergelijke assimilaties brachten uiteraard in de loop der tijd de nodige kruisbestuivingen voort.

Concerto 1700

De vier cantates voor altus en instrumentaal ensemble (trompet, hobo, 2 violen, cello, violone, theorbe, klavecimbel en kistorgel) mogen zich verheugen in deze sublieme vertolkingen, dankzij de eminente, virtuoze en tevens in het legato excellerende zangkunst van de countertenor Carlos Mena die zich in het verleden al net zo heeft bewezen als het door Daniel Pineño geleide Concerto 1700. Ik besprak al eerder van dit ensemble Italy in Spain – Violin Sonatas in late 18th Century Madrid (klik hier) en Amoroso Señor – José de Torres (klik hier). Het is het uitgelezen spel van een ensemble dat vanuit de historiserende uitvoeringspraktijk de achttiende-eeuwse stilistische karakteristieken paart aan instrumentaal raffinement en ritmische precisie, maar tevens het notenbeeld de daarvoor vereiste plastiek meegeeft en het avontuurlijke aspect zo weet te boetseren dat de expressie aan rijkdom wint. Treffend is ook het eminente wisselspel tussen solozang, instrumentale soli en tutti. Het zijn de articulatie en souplesse in zowel de zangstem als de instrumentale begeleiding die deze muziek zoveel uitdrukkingskracht meegeeft. Waar ik ook blij van word is de schitterende opname die naast een ideale balans tussen de verschillende stemmen tevens uitmunt in helderheid en sonoriteit. De akoestische afbeelding is dus precies goed. Alle hulde daarom ook voor geluidstechnicus Jesús Trujillo. In het boekje zijn de cantateteksten in zowel het originele Spaans als in Engelse vertaling opgenomen.

index