DVD-recensie

Exquis klanktapijt

 

© Aart van der Wal, november 2016

 

Rameau: Dardanus (versie 1739)

Karina Gauvin (Vénus), Gaëlle Arquez (Iphise), Reinoud van Mechelen (Dardanus), Florian Sempey (Anténor), Nahuel di Pierro (Teucer, Isménor) e.a.
Pygmalion
Dirigent: Raphaël Pichon
Regie: Michel Fau

Harmonia Mundi HMD 9859051.52 (dvd + Blu-ray)

Opname: april 2015, Bordeaux

 

Dardanus, een 'tragédie lyrique' van Jean-Philippe Rameau (1683-174), werd voor het eerst uitgevoerd op 19 november 1739 in Parijs. Oorspronkelijk geschreven voor de Académie Royale de Musique viel de bijval voor Rameau's vijfde opera nogal tegen. Al waren er in totaal zesentwintig voorstellingen, er werd alom vooral geklaagd over het ongeloofwaardige en deels ook onsamenhangende libretto. Zo viel niet uit te leggen dat Dardanus, zich vreemd genoeg van geen enkel gevaar bewust, in slaap kon sukkelen naast een afschrikwekkend zeemonster.

Ongeloofwaardig
Het duurde even tot Rameau en zijn librettist Charles Le Clerc de la La Bruère het kloeke besluit namen om dan maar het merendeel van de opera aan een ingrijpende revisie te onderwerpen. Het waren vooral de laatste drie bedrijven die danig onder het mes gingen. Zodanig zelfs dat in feite een geheel nieuwe opera ontstond. Buitensporige magie en al even onwaarachtige bovennatuurlijke gebeurtenissen waren met trefzekere hand uitgebannen ten gunste van een meer realistisch, op mensen van vlees en bloed toegesneden drama. Een van de consequenties was uiteraard dat ook de oorspronkelijke, volkomen ongeloofwaardige plot moest sneuvelen. Onberedeneerbare intriges maakten plaats voor echt menselijke, sterk contrasterende gevoelens en emoties. Het was deze tweede, in 1744 voltooide versie die vijf jaar na de première van de oorspronkelijke tragedie ditmaal wel allerwegen in de smaak viel. Waarmee dit hoofdstuk voor Rameau allerminst was afgesloten, want er zouden nog vele aanpassingen volgen alvorens hij echt tevreden was. Blijkbaar niet ten onrechte, want zestien jaar later, in 1760, vier jaar voor zijn dood, waren vriend en vijand het erover eens dat zijn Dardanus tot het beste behoorde dat hij in dit genre had gecomponeerd.

Verschillende werelden
Het mag dan zo op het gezicht helder zijn dat de eerste versie het op punten stevig verliest van de tweede, de werkelijkheid is toch dat de uit 1744 stammende, 'pure', meer realistische en ingebonden versie onder een dikke laag stof verborgen is gebleven, zij het dan met uitzondering van de aria 'Lieux funestes', een van de allermooiste in dit repertoire. 'Puur' in de betekenis van verder ongewijzigd, omdat de nieuwste editie weliswaar gebaseerd op die van 1744, maar wel met inbegrip van de vele veranderingen die Rameau in de daaropvolgende zestien jaar nog heeft aangebracht. Daarbij is ook gekeken naar andere bronnen, waaronder andere handschriften en de verschillende gedrukte edities. Het lijkt de beste weg naar een theatraal en dramatisch sterke editie, te beginnen bij het origineel en dan geleidelijk aan opmarcherend naar de eindversie zoals Rameau die in 1760 het licht deed zien. Die symbiose pakt sowieso dramatisch goed uit. Het samenbrengen van het beste uit verschillende werelden (en die zijn zéér verschillend, en zeker als de eerste met de laatste versie wordt vergeleken) bleek een goede zet. Wat niet wegneemt dat het hoofdthema van alle tijden is en blijft: de vele obstakels die een liefdespaar moet overwinnen voordat zij elkaar met een gerust hart in de armen kunnen sluiten. Dat het libretto ondanks alle goedbedoelde pogingen toch een zekere 'drakerigheid' bezit (het zeemonster lijkt er met de 'haren' te zijn bijgesleept om het dramatische effect te verhogen), doet daaraan niets toe of af. Bovendien, menigeen zal het beeld van Iphise best wel herkennen. Zij had de pech verliefd te worden op Dardanus, de man die haar bloedeigen vader naar het leven staat. Die had met zijn dochter heel andere plannen: de min of meer afgedwongen uithuwelijking aan Anténor.

Overvloedige balletten
Misschien was het met die eerste versie nog enigszins meegevallen als Rameau er niet een overmaat aan balletten had ingestopt. Zeker, er wordt op werkelijk schitterende muziek gedanst, maar ze pakken uit als ware afleidingsmanoeuvres die de ontwikkelingen en verwikkelingen ook nog eens danig in de weg zitten. Zoals we al zagen sijpelde dit probleem ook bij Rameau uiteindelijk door, zoals duidelijk blijkt uit zijn vele latere ingrepen. Met daarbij wel de kanttekening dat het in de achttiende eeuw zo bijzonder niet was om aan een theaterstuk elementen toe te voegen of juist te schrappen, ter meerdere eer en glorie van het spektakel zelf. Het ging tenslotte om het zo saillant mogelijk uitventen van drama en lyriek. Dat was het waarme het publiek moest worden geconfronteerd én overtuigd. Rameau's ingrijpen is er het beste bewijs van dat ook de 'tragédie-lyrique' zo niet een lappendeken dan toch een 'work-in-progress' was. Waarmee nog niet is gezegd dat al die revisies per definitie een beter resultaat opleverden. Ook daarvan zijn in de muziekgeschiedenis voorbeelden genoeg te vinden.

Schitterende muziek
Dirigent Raphaël Pichon heeft al eerder de versie uit 1744 vastgelegd, zij het uitsluitend op cd (Alpha), deels in een mix van eerste en tweede versie en aldus aansluitend op de achttiende-eeuwse traditie van toevoegen of schrappen. Het lijkt alleen al daarom geen slecht idee om zowel die cd- als deze nieuwe dvd-versie erbij te hebben. Dat op de cd sprake is van een andere bezetting legt doet er niet veel toe, want door de bank genomen is slechts sprake van geringe verschillen.

De vele ongerijmdheden en al te overvloedige balletinterludes ten spijt biedt de eerste versie alleen maar schitterende muziek. Opnieuw toont Pichon zich niet dogmatisch, want zowel de proloog als de 'Bruit de guerre' stamt uit de versie van 1744. Dardanus' 'Lieux funestes' maakt terecht deel uit van de kerkerscène. De mise en scène van Michel Fau mag dan zijn overladen met zuurstokkleuren, effectief is het wel, terwijl dramatische progressie en regie elkaar niet in de weg zitten. Er is evenmin een poging gedaan om verleden en heden op een gezochte manier aan elkaar te knopen. Gelukkig maar, want we worden verplaatst naar de dansante elegantie en barokke uitmonstering van het achttiende-eeuwse Franse theater, wolkenpartijen en aanzwellende golven incluis. De aankleding komt op het conto van David Belugo en past stilistisch naadloos bij de decors van Emmanuel Charles. Dat geldt ook voor de vele overvloeiende divertissements van choreograaf Christopher Williams.

Pichon steelt mede de show met een exquis klanktapijt, uitgelezen fraseringen en ritmische precisie, zowel wat het orkest als het koor betreft. Karina Gauvin is een uitstekende Vénus, al mist zij enigszins het gezag van Mireille Delunsch voor Minkowski (alleen op cd). Maar er is meer dan voldoende charisma bij Reinoud van Mechelen (Dardanus) en Florian Sempey (Anténor). Nahuel di Pierro in de rol van Teucer, de snoodaard in dit drama blijft weg van de valkuil van de overdrijving (waardoor het kind met het badwater wordt weggegooid). En wie zich met het schitterende 'Par un sommeil agréable' niet bijna in dromenland waant mag het zeggen. De uitgave bevat zowel een dvd als een Blu-ray schijf, maar helaas laat de trackinformatie zoals zo vaak te wensen over. Dat geldt gelukkig niet voor de uitstekende beeld- en geluidsregie. Gekozen kan worden uit DTS 5.1 of in het Blu-ray formaat tevens uit PCM Stereo 2.0 . De ondertiteling verschijnt desgewenst in het Duits, Engels of Frans. Een aardige bonus is de toegevoegde 'Achter de schermen', waarin het beduidend minder sprookjesachtig verloopt. Kortom, een uitgave die er alles bijeen genomen er duidelijk mag zijn.


index

Home  -  Actueel  -  Audio  -  Muziek  -  Video  -  Boeken  -  Links