DVD-recensie

 

© Aart van der Wal, april 2014

 

 

Rachmaninoff - The Harvest of Sorrow

Film van Tony Palmer

met fragmenten uit familiefilms, correspondentie (gelezen door John Gielgud) en composities van Sergej Rachmaninov

(Engelse / Italiaanse ondertiteling)

TP-DVD152 • 62' •

 

 


Het idee voor de film ontstond in 1997, toen Tony Palmer de Russische première regiseerde van Wagners Parsifal in het Mariinski-theater in Sint-Petersburg onder leiding van Valery Gergiev. Het Mariinski had iets van heilige grond: menige grote Russische componist had er eigen werk gedirigeerd, of premières ervan bijgewoond, waaronder Sergej Rachmanivov (1873-1943): hij dirigeerde er in 1908 de eerste uitvoering van zijn Tweede symfonie en had twee jaar later speciaal voor het operakoor de Liturgie van de Heilige Johannes Chrysostomos gecomponeerd. Gergiev vroeg zich af waarom Palmer nooit een documentaire over Rachmaninov had gemaakt? Blijkbaar diep onder de indruk van Gergievs capaciteiten als dirigent ging Palmer erop in, mits Gergiev zou dirigeren. Palmer - hij geeft het in zijn toelichting ruiterlijk toe - verwachtte er niet veel van: Gergiev was, eufemistisch gezegd, 'erg druk bezet' en alleen al daarom leek het onwaarschijnlijk dat het er ooit van zou komen. Toch nam Palmer vrij kort daarop een eerste belangrijk initiatief: een bezoek aan Rachmaninovs kleinzoon Alexander. Snel geïrriteerd en opvliegend van aard had hij al eerder diverse pogingen om over zijn grootvader een film te maken getorpedeerd. Alexander bewoont nog steeds het huis net buiten Luzern dat Sergej in de jaren dertig had laten bouwen en waar in de kelder een groot aantal (historische) familiefilms en merendeels nog niet in het Westen gepubliceerde correspondentie van Rachmaninov worden bewaard. Palmers bezoek aan Alexander met de nodige glazen wijn in een lokaal restaurant openden de weg naar de ontsluiting van dat belangwekkende archief, met als resultaat deze film die ons zowel een riant inkijkje gunt in het persoonlijke leven van deze grote Russische componist als citaten uit de brieven, gelezen door John Gielgud (1904-2000) die daarmee zijn rijke carrière als acteur vrijwel afsloot. Het is een bijzonder fraaie mixture geworden van een indringende selectie uit de amateurfilmpjes, de door Gielgud gelezen brieven en reminiscenties, maar natuurlijk ook de fragmenten uit composities van Rachmaninov: de Derde symfonie, de Paganini-rapsodie, het Tweede en Derde pianoconcert, de Corelli-variaties en aria's en liederen. Natuurlijk is daar het koor van het Mariinski en het orkest van het Kirov onder Gergiev, naast het Russisch Nationaal Orkest onder Mikhail Pletnev en de Berliner Philharmoniker onder Claudio Abbado, de baritons Dmitri Hvorostovski en Nikolai Putilin, de bas Nikolai Okhotnikov en de pianisten Valentina Igoshina, Peter Jablonski, Alexander Toradze en Petr Paul.

In het dvd-boekje beschrijft Palmer Alexanders afkeer van de film Shine (hij kreeg het advies mee om zelfs de naam van de film niet in zijn bijzijn uit te spreken, want alleen al daardoor zou iedere kans op Alexanders medewerking verkeken zijn) en verwart hij vervolgens het Tweede met het Derde pianoconcert in de film; terwijl Gielgud, die in Shine nu juist zo'n belangrijke rol speelt, door Alexander als de 'narrator' in Palmers film werd geaccepteerd.
Hoezeer deze film bij kleinzoon Alexander Rachmaninov in de smaak viel, blijkt wel uit de vele premières die hij wereldwijd bijwoonde. Dat hij echter niet te spreken was over de titel, The Harvest of Sorrow, lijkt ietwat merkwaardig: het is immers de titel van een lied van Rachmaninov op een tekst van Tolstoj.

Tony Palmer leverde met deze in 2009 digitaal geremasterde film de zoveelste productie van groot formaat af, waarin Rachmaninovs heimwee naar zijn geboorteland tijdens zijn leven in ballingschap voortdurend doorsijpelt. Dat met het klimmen der jaren het pianospelen voor Rachmaninov steeds lastiger werd levert een van de vele ontroerende momenten op: 'Vaarwel, vaarwel mijn handen.' Het lijkt Rachmaninovs eigen variant op Mahlers aan zijn Alma gerichte 'Leb' wohl mein Saitenspiel!'


index

Home  -  Actueel  -  Audio  -  Muziek  -  Video  -  Boeken  -  Links