DVD-recensie

Valery Gergiev in Rotterdam:

het sprookje van de Liebesnacht

 

© Aart van der Wal, maart 2009

 

 
 
 

Valery Gergiev en het Rotterdams Philharmonisch Orkest:

"Conducting doesn't tire me"

RPHO 2008-2 • 100' •

Taal: Nederlands - Engels

Ondertiteling: Nederlands

 

 

 

 



The Master and his Pupil

HomeScreen 1168D • 85' •

Taal: Nederlands - Engels - Spaans

Ondertiteling: Nederlands - Frans - Engels - Duits - Spaans

 

 

 

 

 

Uitnodiging voor een concert

Moesorgski: Schilderijen van een tentoonstelling (concertuitvoering)

RPHO (geen nr.) dvd-video (geschikt voor iedere dvd-speler) + dvd-rom (alleeen geschikt voor PC of Mac, in combinatie met QuickTime versie 6 of hoger).

 

 

 


Drie bijzonder fascinerende documentaires, waarvan de laatste 2-in-1 is, maar daarover straks meer.

Voor menigeen zal "Conducting doesn't tire me" bekend materiaal bevatten, want we konden er op onze vaderlandse tv al van genieten. Dat neemt niet weg dat de beeld- en geluidskwaliteit van deze video-productie nu veel beter tot zijn recht komt.

Het is altijd fascinerend om een grote dirigent aan het werk te zien en dan vooral tijdens de repetities, die een goed beeld geven van al die belangrijke eigenschappen waarover een goede orkestleider nu eenmaal moet beschikken: kennis van de muziekgeschiedenis, van de speltechnische mogelijkheden van de instrumenten, gevoel voor balans en kleuring, een scherp gehoor, een goede slagtechniek, maar bovenal charisma en het vermogen om wat in het hoofd zit over te brengen op de musici, zonder al te veel ruimte te laten voor discussie.

Er wordt weleens gezegd dat veel dirigenten ware dictators zijn, volkomen ongevoelig voor de mening van de orkestleden, maar dat zijn er toch algauw zeventig of meer! Waar blijf je dan als dirigent als je de deur wagenwijd openzet voor discussies over zus of zo? Terwijl hetgeen dat uiteindelijk telt de interpretatie is zoals de leidsman zich die voor ogen heeft en die hij zo goed mogelijk probeert te realiseren, met 'zijn' orkest als één man achter (of beter: voor) hem. Het is een kunst op zich om de eigen wil zo over te brengen zonder dat wie dan ook in het orkest daaronder gebukt gaat. In personeelsadvertenties heet dat 'te beschikken over goede communicatieve eigenschappen'.

Net zoals in een bedrijf zijn er in het orkest eveneens spanningen, fricties en ander ongerief. Het is uiteraard een illusie om te denken dat mensen die de hele dag met muziek bezig zijn zich in een paradijs wanen. Het zijn documentaires zoals deze die een eerlijk kijkje geven in het orkestleven en wat daar al zo bij komt kijken, zonder dat wordt ingezoomd op de persoonlijke levenssfeer van de musici. Er is immers een leven in en buiten het orkest, al kunnen die twee soms behoorlijk synchroon lopen Dat vinden we trouwens net zo goed in andere beroepen: mensen die hun werk of hun spanningen mee naar huis nemen, of omgekeerd.

Maar voor de kijker en luisteraar is het verreweg het meest belangrijk om mee te beleven wat er allemaal voor nodig is om een orkest niet alleen naar een zo hoog mogelijk niveau op te stuwen, maar tevens om de logistiek eromheen tot een goed einde te brengen. Het is een gecompliceerd bedrijf dat goed moet worden geleid en waarbij alle musici zo weinig mogelijk last moeten ondervinden van al datgene dat niet rechtstreeks met het muziek maken verband houdt.

Dat het dirigeren Gergiev niet vermoeit, moet niet in de letterlijke betekenis van het woord worden gezien: natuurlijk is het een buitengewoon inspannende bezigheid, die bovendien de nodige voorbereiding vergt, maar wanneer het uiteindelijk om de muziek gaat? Ach, dan wordt niet zo op de klok gekeken, van hot naar haar gereisd, de overvolle agenda nog verder opgevuld, met het mobieltje voortdurend aan het oor, en chronisch tijdgebrek als voornaamste tegenstander.

Waar iedereen die met Gergiev heeft gewerkt de mond van vol heeft is zijn bijna verzengende intensiteit, die enorme passie voor de muziek, waarmee hij zijn musici niet alleen in een hogere versnelling brengt, maar ze zelfs boven zichzelf uit te laat groeien, in een sfeer van ons-kent-ons, vakmensen onder elkaar, zonder enige poeha. Het is wonderlijk om te zien hoe sterk en spontaan hij met het orkest communiceert, en eruit weet te halen wat op dát moment het meest essentieel is. Een felle blik, een kort gebaar, een fladderende hand, het is voldoende om de magie te laten ontstaan én vast te houden. De manier waarop hij repeteert moet ieder orkestlid het gevoel geven dat hij of zij net zo essentieel is, onmisbaar deel uitmaakt van de eeuwige zoektocht naar het ultieme.

Dat is wat "Conducting doesn't tire me" in al zijn details zo duidelijk laat zien én horen. We maken uitgebreid kennis met al die grote en kleine gebeurtenissen die de magische samenwerking tussen dirigent en orkest hebben bepaald. Ons wordt een indringende blik in de keuken gegund, komt Gergiev zelf uitgebreid aan het woord, over de muziek, zijn familie en vriendschappen en de druk van de berstensvolle agenda. Dan zijn er de verschillende orkestmusici, maar ook de violisten Yuri Bashmet, Leonidas Kavakos, Nikolai Znaider en 'onze' Janine Jansen die vertellen over hun samenwerking met de dirigent en hoe zij tegen zijn dirigeren aankijken. Uitvoerige fragmenten van masterclasses, repetities en concerten tonen aan waarin de magie van Gergiev zijn echte oorsprong vindt: in keihard werken. De uitvoering van Ravels Alborada del gracioso en La valse bevestigt dat alleen maar. Het ver over de grenzen bekend geworden Gergiev Festival krijgt eveneens de nodige aandacht. Centraal daarin staat het Liebesnacht-thema van september 2007, met Wagners Tristan und Isolde in concertante uitvoering, alleen al door de projectie van Bill Viola een gedurfde onderneming, die niet alleen in Rotterdam veel stof tot discussie opleverde.

The Master and his Pupil is niet minder briljant, maar op grond van het onderwerp strakker opgebouwd en geregisseerd. De drie deelnemers aan Gergievs masterclass lijken Skrjabin goed onder de knie te hebben, totdat de meester zelf het stokje ter hand neemt en prompt laat horen dat het véél beter kan. Voor de kijker en luisteraar heeft een dergelijke documentaire het grote voordeel dat op slag duidelijk wordt waaróm het ineens mooier, meer gestructureerd klinkt. Daar komt nog bij dat Gergiev vooral in beelden denkt, wat een extra handvat biedt om het geheel goed te kunnen doorzien. In dit opzicht is hij niet anders dan Ferenc Fricsay, die op dvd Smetana's De Moldau repeteert: door het oproepen van specifieke beelden wordt het de orkestleden op slag duidelijk hoe de interpretatie moet zijn. Muziek is tevens een kwestie van goede timing en ook dat brengt Gergiev goed over het voetlicht. Wat deze film nog fascinerender maakt is de manier waarop details worden uitgelicht en de fysieke uitstraling van Gergiev en de musici van het Rotterdam Young Philharmonic in beeld wordt gebracht. Een geweldige film!

Uitnodiging voor een concert is vooral een educatief project, dat mij niet alleen van groot belang lijkt voor de muzikale 'opvoeding' op scholen en instellingen, maar ook voor menige muziekliefhebber een zeer boeiende ontdekkingstocht zal opleveren. De uitgave bestaat uit twee delen: de dvd-rom (De uitnodiging voor een concert) en de dvd-video (met verschillende concertregistraties van Moesorgski's Schilderijen van een tentoonstelling).

De uitvoerige en vlot geschreven toelichting in het boekje maakt al bij voorbaat nieuwsgierig. Wie na afloop van een concert een kijkje wil nemen op en achter het podium vindt daar alleen maar lege lessenaars, lege solistenkamers, een handjevol orkestleden die nog even napraten (de rest is er al vandoor) en het luide gerinkel van kopjes die worden opgeruimd. Uitnodiging voor een concert levert daarentegen wèl een boeiend beeld op van wat zich achter het podium afspeelt, met het muziekbedrijf werkelijk als bedrijf. De dvd-rom bevat meer dan vierhonderd(!) goed gekozen fragmenten van een tot vier minuten, die in de vorm van een documentaire zijn gegoten en waarin allerlei zaken aan bod komen. Hoe het slagwerk wordt bespeeld, het rietje van de fagot vakkundig wordt gesneden, hoe lastig het is een harp te vervoeren en wat de musici van hun vak en hun instrument vinden. Het is een ware ontdekkingsreis door de dagelijkse orkestpraktijk, van de dirigent tot de orkestleden en de organisatie die daaromheen is geweven. Wie zelf wil 'rondwandelen', kan daarvoor zijn eigen programma kiezen, of zich desgewenst laten leiden door de route die het programma zelf uitstippelt. Met zo'n acht uur aan videomateriaal is er erg veel te kiezen, maar dankzij de uitstekende menusturing zal dit geen probleem opleveren. Wie daarmee toch enige moeite heeft, kan zich tot de index, die een gemakkelijke selectie mogelijk maakt: ieder afgerond hoofdstuk (onderwerp) bevat alle clips die daarmee samenhangen.

De tocht eindigt bij de uitnodiging om het concert zelf bij te wonen, in dit geval dus Moesorgski's Schilderijen van een tentoonstelling (in de orkestratie van Maurice Ravel), door het Rotterdams Philharmonisch Orkest onder leiding van Valery Gergiev. Wie de Ravels orkestratie met de oorspronkelijke pianoversie wil vergelijken vindt daarvan een ruime selectie, uitgevoerd door de pianist Christopher Devine.

Een groot aantal foto's van orkestleden, dirigenten, bibliothecaris, het voltallige orkest van nu en van toen (ca. 1921), een aantal partituurbladzijden (zo te zien de dirigeerpartituur van Moesorgski's meesterwerk), een paar krantenknipsels die verhalen van de succesvolle uitvoering van het stuk en last but not least de volledige lijst met de namen van de orkestleden en hun instrument verluchtigen de tekst.

Een van de interessantste onderdelen is het hoofdstuk 'muziekmachines', verdeeld in secties: instrumenten, orkest, dirigent, componist, repetitie, techniek, concert, traditie, bladmuziek, dynamiek, klank, melodie, harmonie, ritme, tijd en montage. De mogelijkheden zijn legio: het bereik van de instrumenten, de piano kan worden bespeeld met de muis en tekent dan de gespeelde noten in de notenbalk; de verdeling van de klankgroepen en hoe die afzonderlijk klinken; u bent de dirigent, met de muis als dirigeerstokje (het is aan u om kleur en klank van het orkest te veranderen!); zelf experimenteren met het componeren (instructief!); meedoen aan een repetitie (om te ervaren hoe moeilijk dat is); het zelf schrijven van een klankpartituur; dynamiek uitproberen; klankkleuren, melodieën, harmonieën en ritmes opbouwen; de omgang met maatklokken en ten slotte het zelf monteren van een muziekstuk.

Hoe leerzaam kan zo'n interactieve dvd-rom zijn!! Wat mij betreft een uniek evenement!!


index

Home  -  Actueel  -  Audio  -  Muziek  -  Video  -  Boeken  -  Links