DVD-recensie

Neder-landtsche Gedenck-Clanck

De Habsburgers, het Huis van Oranje en de graven van den Bergh

 

© Aart van der Wal, juni 2005

 

 

 

Kunstcollectie Huis Bergh. Neder-landtsche Gedenck-Clanck. De Habsburgers, het Huis van Oranje en de graven van den Bergh.

 

 

 

Paula Bär-Giese (sopraan), Anneleen Bijnen (alt), John van Halteren (tenor), Margreet Prinsen (orgel), Hans Meijer (luit), The Musick Monument Vocal Ensemble o.l.v. Brian Fieldhouse. Ondertiteling (Nederlands, Duits): dr. Willem Kuiper en dr. Karl Tax. Beeld- en Geluidsproductie: Hans Meijer.

Musick's Monument MM 14 (dvd-rom) (2004).


De in 1992 opgerichte Stichting Musick's Monument die zich toelegt op het opnemen en uitbrengen van bijzonder muziekrepertoire bracht onlangs een dvd uit die onderdeel vormt van een grootschalig geschiedkundig project dat in samenwerking met de Universiteit van Amsterdam gestalte krijgt.

Een zeer belangrijk aanknopingspunt daarbij was de bijzondere verzameling middeleeuwse handschriften die in het bezit is van Huis Bergh (zie afbeelding), het imposante kasteel aan de rand van 's-Heerenberg, waarvan de geschiedenis teruggaat tot de Middeleeuwen.

Die handschriften behoren tot het studiedomein van de historische Nederlandse letterkunde en het is dus geen wonder dat op wetenschappelijk gebied verschillende disciplines bij het onderzoek betrokken willen zijn. Naast de leerstoelgroep Historische Nederlandse Letterkunde - die als geen ander thuis is in de aloude Middel-Nederlandse teksten - is er bijvoorbeeld de leerstoelgroep Nederlandse Boekwetenschap voor het verrichten van DNA-onderzoek en zijn er deskundigen op het gebied van de kunstgeschiedenis die over de benodigde kennis van middeleeuwse boekillustraties beschikken. Maar vanzelfsprekend is er ook de muziek uit die tijd in haar vele verschijningsvormen.

Maar laat ik hier dr. Willem Kuiper, de bestuursvoorzitter van Musick's Monument, aan het woord laten:

"Maar hoe breng je deze partijen bij en tot elkaar? De katalysator was de Stichting Musick's Monument die eerst een pied-à-terre op het Huis Bergh kreeg en vervolgens een voet aan de grond bij de Universiteit van Amsterdam. 

Voortgekomen uit de wereld van de klassieke muziek en opgericht om 'mooie dingen te maken' was Musick's Monument door kennis en ervaring met opnametechniek haar tijd jaren vooruit. Wat mij opviel toen ik kennis maakte met de cd's van Musick's Monument was de consequente multimediale benadering: beeld en geluid, naast en door elkaar. Dat sprak mij des te meer aan omdat ik door een speling van het lot verbonden raakte aan het KNAC-project Repertorium van het Nederlandse lied tot 1600. De boekdrukkunst moge in de tweede helft van de vijftiende eeuw zijn uitgevonden, maar daarmee hield men niet op manuscripten aan te leggen. Zodoende maakte ik kennis met liedalbums: zestiende-eeuwse poëzie albums van chique ongehuwde meisjes volgepend door vrienden, minnaars en familieleden met liedteksten, refreinen, spreuken en hier en daar een schilderijtje. Alles 'op de wijs van' - dus zonder muzieknotatie - en in vaak onleesbare hanenpoten met en zonder krullen. Toch ging het om kwalitatief hoogwaardige teksten van (jonge) mannen die representatief waren voor het culturele klimaat van die bange dagen voor het Twaalfjarig Bestand.

Om die liederen te kunnen beleven zoals ze toen gefunctioneerd hebben moet je zowel over een goede reproductie van de originele tekst kunnen beschikken alsmede over een afschrift daarvan met woordverklaring en exegetisch commentaar, alsook over de melodie van het lied zodat je weet hoe het (ongeveer) geklonken heeft. Hoe verpak je zo'n drieslagstelsel? Het zou in boekvorm kunnen maar dat is (heel) duur. En eigenlijk zou daar dan een cd bij moeten met daarop de melodieën en eventuele vertolkingen. Dat maakt het boek nog duurder dan het al is. Misschien dat het na jaren fondsen werven lukt om één zo'n boek te publiceren, maar al die andere liedboeken dan?

Er zat niets anders op dan het over een andere boeg te gooien: multimediale producties horen niet thuis in een boek - tenzij er ooit nog eens digitaal papier wordt uitgevonden - maar op een cd of een dvd. Musick's Monument was deze weg al ingeslagen en het resultaat zag er veelbelovend uit. En het was nog betaalbaar ook!

De volgende fase was er een van kennismaking. Wij raakten aan de praat over aan welke eisen de presentatie van historisch materiaal zou moeten voldoen wilde het interessant zijn voor wetenschappelijk onderzoek. Dat leverde twee koerswijzigingen op: de resolutie van de afbeeldingen ging fors omhoog om het inzoomen op details mogelijk te maken, en de objecten werden ook volledig afgebeeld. Als een fotograaf een middeleeuws handschrift fotografeert dan zal hij in 99 van de 100 foto's een uitsnede maken en zich focussen op wat in zijn oog belangrijk is. Weg met de marge, denkt de doorsnee fotograaf, want daar staat toch niets (belangrijks) op. En daarmee weet een onderzoeker nooit wat hij niet te zien krijgt, en dat is een ondraaglijke gedachte!

Geïnspireerd door de cd's van Musick's Monument en met een gedigitaliseerd middeleeuws handschrift uit de collectie van het Huis Bergh als werkmateriaal werd allereerst een diplomatische editie gemaakt van het Getijdenboek van Geert Grote, zoals dat enigszins gehavend bewaard bleef in Hs. 4. Dat boek was ooit rijk versierd met miniaturen - schilderijen in een handschrift - maar die zijn er uitgesneden met als gevolg enig tekstverlies. Nadat er een demo-versie in Acrobat pdf-formaat gemaakt was, zowel om de mogelijkheden van dat formaat te onderzoeken alsook om anderen te laten zien wat mij voor ogen stond, is er een facultaire subsidie ontvangen die beschikbaar werd gesteld ten gunste van de digitalisering van de universitaire onderwijs. De 'viewer' in kwestie was weliswaar niet als onderwijsmiddel bedoeld, maar kon wel als zodanig gebruikt worden. De Digitale Studieplek van de Amsterdamse letterenfaculteit zette er ook zijn schouders onder, evenals de ICTO-sectie (informatie- ­en computertechnologie in het onderwijs) en dat resulteerde in een demoversie die getoond werd op het afgelopen SLOC-congres (studiedag letteren onderwijs en computers) en met veel enthousiasme werd ontvangen.

De viewer is nog niet af maar voldoet wel aan de drie multimediale eisen die je aan een dergelijk product mag en moet stellen: kijken, lezen, luisteren. Die laatste auditieve dimensie werd in de demo van het Getijdenboek van Geert Grote verzorgd door een voorleesstem die in Zwols dialect - Geert Grote was een blauwvinger - een aantal bladzijden uit van het Getijdenboek voorleest. Historisch taalkundig heeft het geen enkele pretentie, het is niet meer dan een poging te laten horen hoe het ongeveer geklonken zou kunnen hebben.

Een project dat onder auspiciën van Musick's Monument ontwikkeld wordt is het maken van één uur durende dvd's van enkele rijk geïllumineerde middeleeuwse handschriften en schilderijen. Momenteel wordt de laatste hand gelegd aan een dvd gewijd aan het handschrift Huis Bergh nr. 16, een Brugs handschrift uit 1476, waarin even en werken van Maria Magdalena centraal staan. Haar rol in het Nieuwe Testament is weliswaar bescheiden, maar dat geldt niet voor haar rol in de laat-antieke en middeleeuwse apocriefe literatuur. In handschrift 16 wordt deze apocriefe traditie voorbeeldig in beeld gebracht.

Dankzij het gebruik van een digitale camera en speciale koude belichting kan de toeschouwer de miniaturen sterk uitvergroot maar desondanks haarscherp bekijken op een wijze zoals dat zonder gebruikmaking van computertechnologie onmogelijk is. Wie weleens handschriften in een tentoonstellingsvitrine met gedempte belichting heeft zien liggen kan zich niet voorstellen hoe helder en kleurrijk die schilderijen in het echt zijn. Welnu, dankzij de digitalisering kunnen de miniaturen in hun stralende schoonheid bewonderd worden. Omdat het oor ook wat wil, worden de beelden begeleid door speciaal voor deze dvd-editie geselecteerde en opgenomen zang en muziek in surround kwaliteit. Bij voorvertoning bleek deze combinatie een betoverend effect op het publiek te hebben.

Omdat het geen commercieel product betreft maar liefdewerk, en omdat er onontgonnen terrein betreden wordt, is het moeilijk een tijdpad uit te zetten. Hopelijk zal het niet lang duren voordat de kunstschatten van Huis Bergh met toegevoegde waarde in de vorm van tekst en muziek op een dvd hun weg naar een groter publiek zullen vinden. Daarbij wordt gedacht aan een internationaal publiek. Uit het museumbezoek weten wij dat er een wereldwijde belangstelling is voor middeleeuwse schilderkunst en muziek is. Dat betekent dat er het een en ander ondertiteld moet worden, niet alleen in Frans, Duits, Engels, maar ook in het Spaans, Italiaans, Portugees, Russisch, Chinees en Japans. Een gigantisch karwei, maar het idee dat straks iemand in Kyoto, in Leningrad, of in Montreal een dvd in zijn Home Theatre kan stoppen en op zijn breedbeeld tv-scherm Maria Magdalena kan bekijken of Geert Grote beluisteren, dat idee leeft zo sterk bij alle betrokkenen dat het gerealiseerd zal worden."

Deze bijzonder belangwekkende en tot in de puntjes verzorgde uitgave is alleen voor de Nederlandse en Duitse markt bedoeld. De stichting speelt hierbij in op de belangstelling voor Willem van Oranje en de daarmee verbonden geloofsstrijd, de macht van de paus en de Habsburgers.

Wie meer wil weten over de achtergronden of nadere informatie wil ontvangen over de hier besproken dvd kan terecht op de website van de Stichting Musick's Monument, www.musickmonument.nl, maar een e-mail kan natuurlijk ook: musicksmonument@planet.nl.


index

Home  -  Actueel  -  Audio  -  Muziek  -  Video  -  Boeken  -  Links