DVD-recensie

Beethoven: de vijf pianoconcerten

Krystian Zimerman en Leonard Bernstein in Wenen

 

© Aart van der Wal, november 2007

 

 

Beethoven: de vijf pianoconcerten

nr. 1 in C, op. 15 - nr. 2 in Bes, op. 19 - nr. 3 in c, op. 37 - nr. 4 in G, op. 58 - nr. 5 in Es, op. 73 (Keizersconcert).

Krystian Zimerman (piano), Wiener Philharmoniker o.l.v. Leonard Bernstein (3-5) en de solist (1-2).

Regie: Humphrey Burton.

DG 00440 073 4269 (2 dvd's) - PCM Stereo - DTS 5.1 (3.17')


Deze dvd-set valt in twee delen uiteen: in de drie laatste pianoconcerten (opgenomen in september 1989) zien en horen we de Poolse pianist Krystian Zimerman, begeleid door de Wiener Philharmoniker onder leiding van Leonard Bernstein; in de eerste twee concerten (opgenomen in december 1991) is Zimerman zowel de pianist als de dirigent. Aldus loopt er een duidelijke scheidslijn tussen deze beide grootse live-evenementen, opgenomen in de 'gouden' zaal van de Weense Musikverein. De tragiek daarvan was het overlijden van de grote dirigent op 14 oktober 1990 in zijn appartement in New York.. 'Lenny' werd 72 jaar.

We zien Bernsteins uiteindelijk toch hopeloze strijd tegen zijn ziekten (longemfyseem, bronchitis en uiteindelijk ook nog mesothelioom ofwel borstvlieskanker) zeker ook weerspiegeld in het beperkte aantal concerten dat hij een jaar vóór zijn dood dirigeerde. Het lijstje is weliswaar niet geheel compleet, maar laat de sterke afname van zijn activiteiten toch wel duidelijk zien:

September (1989) Warschau, herdenkingsconcert (n.a.v. het uitbreken van W.O. II)
  Beethoven: pianoconcerten nr. 3-5 met Krystian Zimerman in Wenen
Oktober De laatste concerten met het New York Philharmonic Ochestra
November Candide met het London Symphony Orchestra in Barbican Centre, Londen
December Beethovens Negende na de val van de Muur (met het beroemde 'Ode an die Freiheit')
Maart (1990) Met de Wiener Philharmoniker in Carnegie Hall, New York
April Laatste concert met het Symphonieorchester des Bayerischen Rundfunks: Mozarts Mis in c, KV 427 in Waldsasser, Duitsland
Juni Beethovens Negende tijdens het Festival in Praag
Augustus Laatste bezoek aan Tanglewood, VS, met o.a. Coplands Symfonie nr. 3, Brittens Sea Interludes en Beethovens Symfonie nr. 7

Op 9 oktober (1990) volgde Bernsteins aankondiging dat hij als gevolg van zijn slechte gezondheid al zijn werkzaamheden definitief had gestaakt. Het einde van zijn werkzame leven, zoals hij dat eens in de New York Times had samengevat:

''I don't want to spend my life, as Toscanini did, studying and restudying the same 50 pieces of music. It would bore me to death. I want to conduct. I want to play the piano. I want to write for Hollywood. I want to write symphonic music. I want to keep on trying to be, in the full sense of that wonderful word, a musician. I also want to teach. I want to write books and poetry. And I think I can still do justice to them all.''

 
  Krystian Zimerman en Leonard Bernstein in de Musikverein in Wenen (foto: © Unitel)

Deze dvd-uitgave is zeker een 'document humain', maar toch bovenal Bernsteins laatste grote dialoog met Beethovens pianoconcerten (ongetwijfeld zal er wel iemand hebben bijgehouden hoe vaak Lenny deze concerten zelf heeft gedirigeerd en er als solist in is opgetreden, maar het moet talloze malen zijn geweest).

Wat een jeugdig elan stralen deze uitvoeringen uit! Zimerman was toen pas 33, Bernstein al 71, maar het toch niet geringe leeftijdsverschil en de verre van optimale fysieke conditie van de dirigent spelen hier werkelijk geen enkele rol. Flitsend en kleurrijk, met een grote rijkdom aan details in zowel de piano- als de orkestpartij en met enorm plezier worden Beethovens laatste drie pianoconcerten over het voetlicht gebracht. De glorieus spelende Wiener Philharmoniker worden zichtbaar meegesleept door Bernsteins geestdrift en elan. Alsof de dirigent deze partituren pas kort geleden heeft ontdekt, zo fris en monter, zo rijk geschakeerd en dynamisch klinkt het allemaal.

Maar... de 'puristen' zullen mogelijk wel de wenkbrauwen fronsen, want hier horen we een meer romantische Beethoven. Frases en crescendi die net ietwat langer wordt uitgesponnen, een accent dat net even extra wordt aangezet, soms een versnelling of een vertraging die door de thematiek lijkt te zijn bepaald. Nee, Bernstein is geen boekhouder van Beethoven! In die zin past zijn opvatting ook naadloos bij de lange Weense uitvoeringstraditie van 'hun' klassieken. Die weg loopt eigenlijk min of meer naadloos van dirigenten als Weingartner, Krauss, Walter, Furtwängler, Knappertsbusch en Böhm naar Bernstein.

Zimerman daarentegen prefereert heldere, strakke lijnen, is analytisch-briljant. Hij laat de expressieve teugels wel degelijk vieren, maar stelt vorm en inhoud consequent voorop. Alle belangwekkende spanningsbogen (en dat zijn er heel wat) vloeien voort uit zowel de thematische als de totale architectuur, wat in samenspraak met de 'kneedbare' directie van Bernstein vele ronduit spannende momenten oplevert. Maar uit de pas loopt het nooit. Grote musici kunnen dat!

En hoe doet Zimerman het dan 15 maanden later, zónder Bernstein, in de eerste twee pianoconcerten (op. 19 werd overigens eerder gecomponeerd dan op. 15)? Dirigerend vanachter de Steinway vleugel lijkt hij de samenwerking met Bernstein nog scherp op het netvlies te hebben. Er is zelfs sprake van een bijna stilistische assimilatie, alsof de kort daarvoor overleden Bernstein nog over de schouder meekijkt. Het lijkt er zelfs sterk op dat dit ook voor de orkestleden geldt, hetgeen feitelijk ook bevestigt dat Bernsteins dirigeerkunst binnen de tradities van de Wiener Philharmoniker door de jaren heen vaste grond heeft gevonden. Zimermans vertolkingen zijn naast een postuum eerbewijs aan de overleden dirigent tevens lessen in structurele cohesie, waaraan geen ontkomen aan is. We worden - afgezien van de grote stilistische verschillen die de twee eerste van de drie laatste concerten kenmerken - dus niet geconfronteerd met een geheel ándere Beethoven-interpretatie door de pianist én dirigent Zimerman. Ook in deze beide pianoconcerten weer die spanning tussen de romantisch getinte orkestklank en het scherp-analytische pianospel, zonder dat het expressieve element wordt verwaarloosd. Mogelijk wordt dit 'Bernstein-stempel' ook verklaard uit het feit dat Zimerman en Bernstein al eerder intensief met elkaar samenwerkten (o.a. in de beide Brahms-concerten, eveens door DG vastgelegd).

Wie nog iets tegen heeft op de verdoeking van live-uitvoeringen kan niet beter doen dan naar deze dvd's te grijpen. Ja, het zijn topmusici die de lakens uitdelen en niet merkbaar bevreesd zijn voor de grote druk die met name een beeldopname oplegt (zoals Ton Koopman het mij onlangs zei: "Het voordeel van een live-opname is de drive die erin kan zitten, maar het nadeel ervan is dat je gewoon ziet dat mensen bètablokkers gebruiken, en dat haat ik, dat is een onmuzikaal element"). Het achteraf bewerken van geluidssporen is doorgaans gemakkelijker dan van geluid én beeld. Zo kunnen bij beeldopnamen 'edits' alleen bij bepaalde beeldwisselingen worden toegepast, wat meestal dan neerkomt op het kiezen van langere fragmenten, met het risico dat brokstukken daaruit juist muzikaal weer wat minder zijn. Het beeld- en geluidsmateriaal, meestal samengesteld uit meerdere uitvoeringen, laat zich dus niet zo gemakkelijk of helemaal niet 'kneden'. Dat leidt er nogal eens toe dat er uiteindelijk dan maar niet aan worden gesleuteld, leave it as it is.

De beeldregie staat op een hoog peil. To the point, smaakvol, nooit opdringerig, met een goede timing van de vele close-up shots. De volbloedige orkestklank en de helder klinkende vleugel zijn fraai vastgelegd. Voor de insiders zal het niet verrassend zijn dat Humphrey Burton voor deze indrukwekkende registratie tekende.


index

Home  -  Actueel  -  Audio  -  Muziek  -  Video  -  Boeken  -  Links