DVD-recensie

Heerlijk ouderwetse opera voor een regenachtige dag:

La Scala Opera Collection

 

© Paul Korenhof, augustus 2007

 

Cilea: Adriana Lecouvreur
(dirigent: Gianandrea Gavazzeni) 

Donizetti: Lucia di Lammermoor
(dirigent: Stefano Ranzani)

Mozart: Don Giovanni
(dirigent: Riccardo Muti
)

Mozart: Così fan tutte
(dirigent: Riccardo Muti
)

Pergolesi: Lo frate 'nnamorato
(dirigent: Riccardo Muti)

Puccini: La fanciulla del west
(dirigent: Lorin Maazel)

Rossini: La donna del lago
(dirigent: Riccardo Muti)

Rossini: - Guglielmo Tell
(dirigent: Riccardo Muti)

Verdi: I due Foscari
(dirigent: Gianandrea Gavazzeni)

Verdi: Attila
(dirigent:
Riccardo Muti)

Verdi: I vespri siciliani
(dirigent:
Riccardo Muti)

Brilliant Classics 930343 t/m 52 & 93097 (12 dvd's)


De geschiedenis van het Teatro alla Scala werd de afgelopen decennia bepaald door twee dirigenten die als individu en als kunstenaar elkaars tegenpolen waren en die ook nog eens niet samen door één deur konden. Het tijdperk van de introverte, integere en altijd naar eenheid zoekende Claudio Abbado was het tijdperk van de artistieke balans, waarin Jean-Pierre Ponnelle en Abbado samen tekenden voor sprankelende Rossini-opera's, en waarin  Verdi-opera's in de regie van Giorgio Strehler voorstellingen opleverden die heel Europa doortrokken. Dat was ook - het mag nog weleens gememoreerd worden - waarin ook Carlos Kleiber regelmatig in Milaan was en daar legendarische voorstellingen van Otello en La Bohème dirigeerde.

Toen daarna de extraverte Riccardo Muti aan de macht kwam, ging er een andere wind waaien. Muziekdramatische eenheid moest plaats maken voor het primaat van de muziek met weliswaar spectaculaire maar ook tamelijk traditionele voorstellingen waarin de regie volledig ondergeschikt was aan de partituur. Ook dat leverde onvergetelijke avonden op, maar dan vooral vanwege de combinatie van dirigent, orkest en zangers, terwijl het toneelgebeuren soms niet verder kwam dan een ogenstrelend plaatjesboek. Muti hield er nu eenmaal niet van dat solisten tijdens het zingen veel aandacht aan het acteren moesten besteden en hanteerde het adagium: wie zingt moet naar mij kunnen kijken. En ook daar is iets voor te zeggen.

Met veel gevoel voor de media wist Muti bovendien menige seizoensopening op de televisie te krijgen, natuurlijk vrijwel altijd onder zijn eigen leiding, en ook van de camera wilde hij kennelijk graag dat die eveneens de nodige aandacht aan hem besteedde. Zodra de handeling even 'stil stond', kwam dus de fraai gekapte en uitstekend belichte Muti in beeld.

Het merendeel van deze uitzendingen is later op videoband, laserdisc en/of dvd verschenen en elf van deze registraties werden nu door Brilliant Classics verzameld in één doos, die voor het minieme bedrag van circa veertig euro bij het Kruidvat gevonden kan worden. Alle dvd's, in stereo met een beeldformaat van 4:3, zijn voorzien van optionele Engelse ondertitels. Een synopsis ontbreekt, en vooral bij Lo frate 'nnamorato is dat wel een gemis, en gegevens omtrent regisseur, aankleding en dergelijke, zijn uitsluitend op de dvd zelf te vinden.

Mozart in Milaan

Twee opera's van Mozart, Don Giovanni en Così fan tutte, dateren uit de tweede helft van de jaren tachtig. Het was de periode waarin Muti een groot deel van zijn tijd in Wenen en Salzburg doorbracht, en toen hij nog hoopte Karajan te kunnen opvolgen als leider van de Salzburger Festspiele. De voorstelling stralen dat ook uit. Het zijn grootschalige producties met een internationale bezetting die in de Weense Staatsopera en het Grosses Festspielhaus niet zouden misstaan. De enscenering van Strehler lijkt zelfs het doortrekken van de lijn die we nog zien in de Salzburger film die Furtwängler in 1954 dirigeerde, maar op het punt van sfeertekening en detailwerking steekt deze voorstelling daar ver boven uit. De regie van Hampe die Karajan datzelfde jaar in Salzburg dirigeerde, maakt een veel gestileerder indruk en komt misschien op het beeldscherm beter over, maar wie goed kijkt naar de belichting en de karakterisering, ziet dat hier een meester aan het werk is geweest.

Dat Muti meer een 'Weense' dan een 'Italiaanse' Don Giovanni dirigeert, is niet verwonderlijk, maar zoals in vrijwel al zijn opnamen is het orkestspel om door een ringetje te halen. Thomas Allen herhaalt hier zijn welbekende portrettering van de titelrol Claudio Desderi is een kostelijke Leporello en er zijn twee verrassend goede bijdragen van Susanne Mentzer (Zerlina) en Natale De Carolis (Masetto). Ann Murray's Elvira klinkt echter vlakker dan ik van haar gewend ben en het duo Anna-Ottavio klinkt is bij Edita Gruberova en Francisco Araiza in betrouwbare handen.

Muti's Così fan tutte in de regie van Michael Hampe is oorspronkelijk een vooral heerlijk gezongen Salzburger productie met onder anderen Margaret Marshall, Ann Murray en Kathleen Battle (ook op dvd verkrijgbaar). De overplaatsing naar Milaan verliep zonder veel scenische problemen, maar het ensemble dat de dirigent daar verzamelde, stond niet helemaal op hetzelfde niveau. Daniela Dessì en Delores Ziegler vormen een solide zusterpaar, Adelina Scarabelli (Despina), Alessandro Corbelli (Guglielmo) en Claudio Desderi (Don Alfonso) geven goede vertolkingen, maar dan wel in Rossini-stijl, en het is begrijpelijk dat we nooit meer erg veel gehoord hebben van een onpersoonlijke tenor als Jozef Kundlak (Ferrando).

Pergolesi's dialect-opera

Een must voor de liefhebber, ondanks de niet echt vindingrijke regie van Roberto De Simone, is Lo frate 'nnamorato (De verliefde broer)van Giovanni Battista Pergolesi, een bijna drie uur durende komedie in Napolitaans dialect uit 1732, die in een uitvoering door een Italiaanse ensemble onweerstaanbaar kan zijn. Het werk zelf heeft het voordeel dat het een van de eerste voorbeelden is van de Italiaanse opera buffa, waarin de karakterisering van de personages uitstijgt boven de sjablonen van de commedia dell'arte en andere blijspeltypes. Daaraan had De Simone iets meer aandacht mogen besteden, maar Muti en zijn jeugdige solistenteam weten hun kansen wel beter te grijpen. Het resultaat is een sprankelende muzikale komedie met onder meer Nuccia Focile, Elizabeth Norberg-Schultz, Bernadette Manca di Nissa en Alessandro Corbelli in belangrijke rollen. In dit geval dateert de opname niet van een seizoensopening op de traditionele 7de december, maar van 22 december 1989.

Weinig minder belangwekkend is de opname die de RAI op 27 juni en 1 juli 1992 maakte van Rossini's La donna del lago. Kennelijk is de zangeres die voor het rolletje van Albina geëngageerd was, een van deze voorstellingen niet gedisponeerd geweest (of gewoon niet beschikbaar), want het doosje vermeldt hier twee namen, Marilena Laurenza en Anna Zoroberto, overigens in tegenstelling tot de beide oorspronkelijke uitgaven die ik ken (op vhs en dvd), want die vermelden in beide gevallen alleen Marilena Laurenza. Verder zingt June Anderson een mooi geacheveerde Elena en horen we de altijd boeiende Martine Dupuy als een vocaal sterke en emotioneel betrokken Malcolm. Chris Merritt (Rodrigo) was vocaal minder goed op dreef en zijn tenor-collega Rockwell Blake zong betrouwbaar maar zette koning Giacomo V weinig geprofileerd neer.

Het opvallendste element in La donna del lago is de lyrische, soms bijna introverte directie van Muti, die daarmee de romantiek van het werk, meet een belangrijke rol voor bijvoorbeeld de houtblazers, fraai onderstreept. Een geheel andere vorm van romantiek vinden we in de sterk filmische regie van Werner Herzog, die de theatrale kant bewust lijkt te willen onderstrepen door in de sets van Maurizio Balo kennelijk bewust te verwijzen naar de tijd van de grote 'historische' films als Die Nibelungen van Fritz Lang. Zijn 'Schotland' is in decors en kostuums ook een archetypisch 'verleden', dat er beduidend primitiever uitziet dan het Schotland van Sir Walter Scott.

Liefde voor Rossini

Een andere opmerkelijke regie leverde Luca Ronconi af voor Guillaume Tell, een opname uit 1988 die nog in het Italiaans werd gepresenteerd als Guglielmo Tell. In fraaie toneelbeelden die eveneens naar de film verwijzen, maar dan meer naar het grote historische prentenboek, verplaatste hij het drama naar de negentiende eeuw, maar het lijkt of Muti bijna alle repetitietijd met de solisten voor zichzelf heeft opgeëist. In karakterisering blijven zij een beetje bleek, maar er wordt voortreffelijk gezongen, vooral door Cheryl Studer, hier als Matilde in een van de Italiaanse rollen waarin ik haar gehoord heb, maar ook door Chris Merritt als Arnoldo en Giorgio Zancanaro in de titelrol. Ooit vertrouwde Muti mij toe dat dit werk hem bijzonder na aan het hart lag en daarvan getuigt deze registratie tot in de verste uithoeken.

Is Guglielmo Tell een van de meest verzorgde producties uit deze box en muzikaal ook een van de meest meeslepende, de opname van Lucia di Lammermoor uit 1992 bevindt zich aan de andere kant van het spectrum. Verantwoordelijk daarvoor is vooral dirigent Steno Tanzanië, die noch zijn orkest noch zijn solisten weet te bezielen, en die daarmee Donizetti's opera iets middelmatig-provinciaals meegeeft. Over de toneelbeelden en de regie van Pier' Alli kan ik helaas hetzelfde constateren en het lijkt of de solisten zich door de algemene malaise hebben laten meeslepen. De sopraan Mariella Devia (Lucia) en de bariton Renato Bruson (Enrico) zouden vijftien jaar geleden mijn eerste keuze voor hun rollen zijn geweest, maar komen hier nauwelijks verder dan kleurloze plichtsgetrouwheid en de tenor Vincenzo La Scola (Edgardo) is nooit een wonder van lyriek geweest.

Verdi-feest

Bij de drie Verdi-opera's in deze box gaat mijn voorkeur uit naar de Attila in een opname uit 1991 met als onbetwiste ster de Amerikaanse sopraan Cheryl Studer. Jammer dat die loopbaan maar zo kort op een echt hoog niveau heeft gestaan doordat zij, waarschijnlijk door slechte adviezen, niet altijd even verstandig was in de keuze van haar engagementen. Met haar Matilda in  Guglielmo Tell, haar Elsa en Elisabeth in Bayreuth en een Münchner Sieglinde die ik ooit van haar hoorde, behoort deze Odabella tot haar grote vertolkingen - en bij Studer lag het niveau dan erg hoog! Met Samuel Ramey als een schitterende Attila in de zuiverste belcantotraditie en Giorgio Zancanaro als een markante Ezio kan er verder weinig meer misgaan. Jammer dat de tenor Kaludi Kaludov dat niveau niet haalt en ook de energieke, uitstekend verzorgde directie kan hem niet verder opstuwen. De regie van Jerôme Savary doet clichématig aan, maar en wie Savary kent, zal dat niet verbazen en het zal het Scalapubliek niet gedeerd hebben.

Regietechnisch nog minder opwindend is I due Foscari in een opname uit 1988, maar daar staat tegenover dat we hier nog even een heerlijk ouderwetse Verdi horen. Niet in de scherp geprofileerde partituurweergave van Muti, maar in de smeuïge aanpak van een grootmeester van de oude stempel: Gianandrea Gavazzeni, een van de lievelingen van het Italiaanse operapubliek. Met Renato Bruson in een van zijn mooiste en ontroerendste Verdi-rollen en Alberto Cupido eveneens op een van zijn beste momenten, zijn de belangrijkste mannenrollen sterk bezet, terwijl Lucrezia wordt gezongen door Linda Roark-Strummer, een zangeres met een korte maar door haar vocale dramatiek toch redelijk indrukwekkende carrière.

Les Vêpres siciliennes, natuurlijk in de Italiaanse vertaling als I vespri siciliani, is naast Guillaume Tell een andere 'grand opéra' die bij Muti in de gunst stond (L'Africaine was de derde), De registratie uit 1989 getuigt daarvan ondubbelzinnig en na al het voorafgaande zal het geen verrassing zijn dat drie van de hoofdrollen gezongen werden door Cheryl Studer, Chris Merritt en Giorgio Zancanaro. Ferruccio Furlanetto mist als Procida de autoriteit van een Christoff of een Ghiaurov, maar op zijn zang is weinig aan te merken. De regie van Pier Luigi Pizzi, die dit gegeven eveneens vertaalde naar de negentiende eeuw, levert fraaie taferelen op.

Feest van grote namen

Tot slot twee werken uit het veristische tijdperk die zonder meer behoren tot het aantrekkelijkste wat deze box te bieden heeft, al blijft het jammer dat de opnamen van La Bohème onder Carlos Kleiber en Madama Butterfly onder Lorin Maazel niet beschikbaar waren. (Het lijkt of die Bohème, een van mijn sterkste tv-ervaringen, zelfs helemaal uit het collectieve geheugen verdwenen is - niemand heeft het er ooit nog over!) Puccini's La fanciulla del west leverde in 1991 in de sterk filmische regie van Jonathan Miller een brok onvervalst, kleurrijk theater op, dat door Maazel en de solisten met nog veel meer muzikale kleuren werd ingevuld. Maazel was in deze Puccini-partituur op dreef als nooit tevoren en met Mara Zampieri, Plácido Domingo en Juan Pons had hij voor de hoofdrollen een gouden drietal tot zijn beschikking.

De kroon op het geheel wordt gezet met een uitvoering van Adriana Lecouvreur uit 1989. Het is tegenwoordig 'bon ton' om een beetje denigrerend te doen over de muzikale kwaliteiten van dit werk, maar laten we eerlijk zijn: het was nooit Cilea's bedoeling om 'grote muziek' te schrijven. Zijn interesse was het theater en dat begreep hij beter dan menige muzikaal veel hoger ingeschaalde componist. In een goede vertolking is deze opera onweerstaanbaar en dat blijkt hier ook overduidelijk. Wederom is het Gavazzeni die laat horen dat een 'traditionele' uitvoering van een 'traditioneel' werk wel degelijk niveau kan hebben en het solistenteam is zo ongeveer het beste dat men zich in die jaren wensen kon. Mirella Freni is op het toneel lang het eenvoudige meisje gebleven, de geboren Mimì, Micaëla en Marguerite, maar Adriana lag voor haar kennelijk in het verlengde daarvan, meer dan bijvoorbeeld Fedora, waarin zij mij nooit heeft kunnen overtuigen. Naast een persoonlijkheid als Fiorenza Cossotto - als de prinses van Bouillon in een van haar laatste grote rollen - houdt zij hier uitstekend stand en het is goed Cossotto's echtgenoot Ivo Vinco in dit gezelschap tegen te komen als haar (toneel)echtgenoot. Peter Dvorsky is uitstekend op dreef als Maurizio en de mij onbekende Alessandro Cassis zet een betrouwbare Michonnet neer. Paolo Bregni regisseerde het werk als wat het is: een veristisch kostuumdrama waaraan je verder niet veel moet doen. Prima!


index

Home  -  Actueel  -  Audio  -  Muziek  -  Video  -  Boeken  -  Links