DVD-recensie

 

© Paul Korenhof, maart 2017

 

Salieri: Europa riconosciuta

Diana Damrau (Europa), Désirée Rancatore (Semele), Genia Kühmeier (Asterio), Daniela Barcellona (Isséo), Giuseppe Sabbatini (Egisto), Alessandro Ruggiero (Picciolo)
Teatro alla Scala
Dirigent: Riccardo Muti
Regie: Luca Ronconi
Toneelbeelden: Pier Luigi Pizzi
Erato 0190295889982
Opname: 7 december 2004

 

Op 3 augustus 1778 beleefde Milaan de opening van het Nuovo Regio Ducale Teatro alla Scala, tegenwoordig officieel bekend als Teatro alla Scala of kortweg: de Scala. De staat van dienst van dit wereldvermaarde theater staat echter in schril contrast met de faam van het werk dat dit evenement luister bijzette. Het 'dramma per musica' Europa riconosciuta van Antonio Salieri verdween na de eerste serie voorstellingen in de archieven en schijnt nadien nooit meere ergens te zijn uitgevoerd tot Riccardo Muti het boven water haalde om er op 7 december 2004 het geheel gerenoveerde Scala-theater mee te openen.

Historisch gezien is de keuze van Salieri's opera zeker interessant, maar helaas blijkt al snel dat dit 'dramma per musica' in de klassieke stijl van die tijd niet bepaald in staat is ons blijvend te boeien. Het lang, ondramatische openingsrecitatief zet de toon voor wat de daarna gaat volgen: veel conventioneel 18de-eeuws gezingzang zonder dat de muziek echt dramatisch wordt, hier voorzien van veel beweging in al even conventionele beelden van Pier Luigi Pizzi. Van muziekdrama is echter weinig te merken, en dat is toch wat opera behoort te zijn. Niet alleen naar moderne begrippen, maar ook al volgens de opvattingen in 1778, toen Gluck vrijwel al zijn belangrijke hervormingsopera's al geschreven had en zowel Händel als de jonge Mozart hadden bewezen dat ook de opera seria dramatisch boeiende momenten kon opleveren.

Dat het klassieke muziekdrama, dat de overgang vormde tussen de vroeg 18de-eeuwse opera seria en het 19de-eeuwse melodrama eveneens momenten van spannend theater kon opleveren, bewezen behalve de opera's van Gluck ook diverse werken van onder meer Piccini, Pacini en Chrubini die ik heb leren kennen. Heel levendig herinner ik mij zelfs een uitvoering in Rome (november 1985) van Cherubini's Demophoon met Montserrat Caballé, Jean-Philippe Lafont, Giuseppe Taddei en Veriano Luchetti in een mis-en-scène van dezelfde Luca Ronconi die in de Scala deze Europa riconosciuta op het toneel zette. Ook dat was geen meesterwerk, maar de partituur bezat wel een dramatisch bezieling die bij een uitvoering op hoog niveau kon leiden tot een alleszins indrukwekkende theateravond.

Gevoel voor drama is iets wat ik tot nu toe in opera's van Salieri zelden ben tegengekomen, eigenlijk alleen in Les Danaides in twee verschillende opnamen met Montserrat Caballé, gedirigeerd door respectievelijk Hans Vonk en Gianluigi Gelmetti. Ter verdediging van Salieri kan bij Europa riconosciuta worden aangevoerd dat het gebruikte verhaaltje een soort heksenketel is van namen en gebeurtenissen uit de klassieke mythologie en zo warrig dat het niet in een paar heldere zinnen kan worden samengevat. Hoewel de dichter Mattia Verazi desondanks in zijn libretto wel degelijk momenten met een voor die tijd bovengemiddeld gevoel voor dramatiek bereikte, beantwoordde Salieri dat echter zelden met muziek waarin drama en emoties erin doorklinken.

Dat alles zou voor de feestelijke heropening van de Scala niet zo'n probleem zijn geweest, als Muti de beschikking had gehad over solisten als Caballé, Sills, Verrett, Valentini Terrani of onze eigen Cristina Deutekom, die in staat waren de muziek met hun zang op een hoger niveau te brengen. Op papier zou Diana Damrau hier eenzelfde rol moeten vervullen als indertijd Caballé in Demophoon of Les Danaides, maar in 2004, aan het begin van haar internationale carrière, was de Duitse sopraan nog vooral heel veelbelovend. Met een mooi egaal timbre, een vrije hoogte en een fabuleuze coloratuurtechniek is zij vocaal spectaculair in de titelrol, maar haar stem miste toen nog de kleurdiepte die we er nu in horen, en ook haar toneelpersoonlijkheid was nog in de groei.

Iets dergelijks geldt voor Daniella Barcellona, momenteel de belangrijkste Italiaanse vertolkster van Rossini's travestierollen, maar hier eveneens niet helemaal op haar huidige niveau, dat overigens nog een trede lager ligt dan dat van Simionato, Valentini Terrani of tegenwoordig Joyce DiDonato. Evenmin overtuigend is de dun getimbreerde, monochrome Semele van Désirée Rancatore, die wel imponeert met haar vocale trapezewerk, maar die als persoonlijkheid toch een maatje te klein blijkt voor zowel dit werk als het toneel van de Scala. Bij de overige rollen vinden we een betrouwbare Egisto van de tenor Giuseppe Sabbatini en een als travestie te vrouwelijke Asterio van Genia Kühmeier, een mooie lyrische sopraan (we hoorden haar in Amsterdam als Micaëla in Carmen ) die in Salzburg en Wenen triomfen vierde als Pamina, Ilia en Sophie, maar die zich in 2014 na de dood van haar echtgenoot uit de schijnwerpers terugtrok.

Dat Muti dit werk bij de heropening wilde uitvoeren, is begrijpelijk en zijn eigen inzet zorgde voor een hoog muzikaal niveau, maar zonder solisten die de muziek ook vocaal bezielen, levert hij een ongelijke strijd. Wat overblijft is niet meer dan een interessante kennismaking met een partituur die overigens niet compleet is overgeleverd. Het ballet aan het slot van het eerste bedrijf moest uit een ander werk van Salieri worden overgenomen omdat de oorspronkelijke muziek verloren was gegaan.
De niet bepaald diepzinnige regie van Luca Ronconi in de bekende gestileerde toneelbeelden van Pier Luigi Pizzi levert mooie plaatjes op, maar doet weinig om het drama te versterken. Verrassend is overigens wel de slotscène, opgezet als moraliserende finale van moderne zangers voor het huidige publiek.
Door de RAI werd alles met veel gevoel voor esthetiek en met een uitstekend audiospoor vastgelegd, maar het dvd-boekje komt helaas niet verder dan een met piepkleine letters gedrukte synopsis op een zwarte ondergrond en bevat noch een inleiding noch een track-indeling. Lelijk is bovendien de overschakeling van de eerste naar de tweede dvd-laag na het eerste recitatief van het tweede bedrijf. Had dat echt niet twee minuten eerder gekund?


index

Home  -  Actueel  -  Audio  -  Muziek  -  Video  -  Boeken  -  Links