DVD-recensie

 

© Paul Korenhof, september 2018

 

Baranowski: 1984
Tobias Batley (Winston Smith), Martha Leebolt (Julia), Javier Torres (O'Brien), Hironao Takahashi (Mr Charrington) e.a.
Artists Northern Ballet
Northern Ballet Sinfonia
Dirigent: John Pryce-Jones
Choreografie: Jonathan Watkins
Opus Arte OA BD7241 D BD)
Opname: Manchester, 15 & 17 oktober 2015

 

Een groot verschil tussen opera en ballet is dat bij een verhalend ballet de choreografie vrijwel altijd trouw zal blijven aan de verhaallijn, terwijl het verhaal zelf niet eens in een gezongen tekst wordt weergegeven. Eigenlijk zou je bij een ballet nog meer vrijheden verwachten dan bij een regie van een moderne operaregisseur, maar niets is minder waar. Bij ballet draait het nog altijd om het libretto en de daarop gebaseerde choreografie, en de muziek wordt gezien in een eenheid met dat libretto. In de opera was dat oorspronkelijk trouwens ook zo en het werd zelfs tot ver in de 19de eeuw zo aangegeven: Rigoletto (om een willekeurig voorbeeld te noemen) werd door Ricordi uitgegeven als 'melodrama van F.M. Piave met muziek van maestro Giuseppe Verdi'.

Dit indachtig ging ik 1984 , een 'ballet van Jonathan Watkins met muziek van Alex Baranowski', bekijken zonder de synopsis te lezen. Dat ging probleemloos, ondanks het feit dat het al enkele decennia geleden is dat ik het gelijknamige boek van George Orwell las, al is die synopsis wel noodzakelijk voor wie het boek niet kent. Niet alleen de vrijwel constant aanwezige projectie ogen op de achterwand verliezen voor niet-ingewijden veel van hun betekenis, maar ook wordt het voor hen moeilijk een goede invulling te geven aan de slotfase van het verhaal. Het idee van choreograaf Jonathan Watkins in 2015 met succes gerealiseerd voor het Northern Ballet, maar wel voor een Engels publiek dat waarschijnlijk bekend was met het boek van Orwell.

De eerste akte begint met een schildering van een wereld beheerst door 'Big Brother is watching you' en eindigend met een liefdesscène voor Winston Smith en Julia. In het tweede bedrijf zien we hoe Winston in zijn ontwakende vrijheidsdrang steeds meer een speelbal wordt van een systeem dat er alleen op uit blijkt zijn individualiteit te breken. Zijn geliefde Julia blijft als personage meer op de achtergrond en wie de film met John Hurt en Richard Burton heeft gezien, zal wellicht ook verlangen naar een sterker aanwezige manipulator in de persoon van O'Brien. De onmenselijke kwellingen die Winston in het boek ondergaat, kunnen in een ballet van nog geen anderhalf uur echter slechts bij benadering worden gesuggereerd; het huiveringwekkende van Orwell's boek is gewoonweg niet in beelden te vertalen.

In Watkins' ballet begint de openingsscène heel veelbelovend met de schildering van een onpersoonlijke, socialistische samenleving op muziek vol reminiscenties aan Philip Glass die bij dit gegeven bijna onvermijdelijk zijn. Ik herinner me trouwens dat ik me na mijn eerste kennismaking met Einstein on the Beach ooit heb afgevraagd waarom Glass en Wilson het boek van Orwell nooit tot uitgangspunt hadden genomen. Hun beeldtaal en hun spaarzame gebruik van vocale middelen waren er ideaal voor geweest.

Alex Baranowski, een jonge Britse componist die naam maakte in de wereld van film, commercials en modern theater, schreef een partituur die naast de minimal music een veelheid van andere invloeden bevat, van Moesorgski en Ravel tot Stravinsky, Sjostakovitsj en Bernstein, maar die in zijn totaliteit bijzonder functioneel werkt. Wel blijft het wat de Duitsers zo mooi 'Begleitmusik' noemen, waardoor het primaat sterk naar de choreografie verschuift, en als die in het begin uitgebreid aandacht geeft aan de sociale en politieke achtergrond, zakt de dramatische spanning daar toch een beetje in.

Op eigen merites beschouwd is 1984 vooral een sterk brok gedanst muziekdrama vanaf het moment waarop Winston en Julia zich tot elkaar aangetrokken voelen. Door de strakke vormgeving en de repetitieve begeleiding wordt hun liefdesscène eerder navrant dan romantisch en de langzame ondergang van Winston in het tweede bedrijf is door Watkins suggestief opgebouwd. Baranowski's partituur volgt die ontwikkeling met een mengeling van soberheid, climaxen en geluidseffecten die vooral in de scènes rond 'kamer 101' harmoniëren met de strakke choreografie en de visuele effecten. Een vondst is aan het slot het moment waarop we ervaren dat Winston Smith letterlijk wordt gewist.

Geen kwaad woord over de uitvoering door de dansers en musici van het Northern Ballet met Tobias Batley als een sympathieke, aanvankelijk schuchtere en misschien meer naar romantiek dan naar werkelijke vrijheid hunkerende Winston. Martha Leebolt danst een lieftallige Julia en als O'Brien heeft Javier Torres het voordeel dat zijn mediterrane uiterlijk hem bij voorbaat al van 'het volk' onderscheidt. Verder fraai camerawerk en een uitmuntend audiokanaal. Nadeel: het ontbreken van ondertiteling. Natuurlijk zijn er geen echte librettoteksten, maar waarom niet aan het begin van iedere scène even een korte inhoud tonen? Steeds naar die priegellettertjes in het dvd/bd-boekje kijken is veel lastiger en daar stop je als kijker op een gegeven moment ook mee. Een gemiste kans!


index

Home  -  Actueel  -  Audio  -  Muziek  -  Video  -  Boeken  -  Links