CD-recensie

 

© Siebe Riedstra, april 2012

 

 

Sibelius: Symfonie nr. 2 in D, op. 43 –
Symfonie nr. 5 in Es, op. 82

Minnesota Orchestra o.l.v. Osmo Vänskä

BIS-SACD-1986 • 78' • (sacd)

 

 

 

 


De artistieke beleidsmakers van het Zweedse label BIS zijn geen bange jongens. BIS was in de jaren 1980 voorloper in het nieuwe medium cd, en kwam al snel met een integrale uitvoering van de belangrijke orkestwerken van Sibelius, gedirigeerd door Neeme Järvi, die de beschikking had over het Gothenburg Symphony Orchestra. Als mijn geheugen me niet bedriegt was dat de allereerste integrale opname van de zeven symfoniën op cd, en hij werd met veel instemming ontvangen. BIS heeft de individuele titels nog steeds in de catalogus, en de acht symfonieën inclusief Kullervo zijn gebundeld in een box met vier cd’s.

Tien jaar later vond men het in Stockholm tijd om de exercitie over te doen, en werd een relatief onbekende dirigent met een wellicht nog onbekender orkest aan het werk gezet. Osmo Vänskä dirigeerde het Lahti Symphony Orchestra, in Finland Sinfonia Lahti geheten. Het is een in omvang bescheiden orkest, maar dat heeft niet verhinderd dat deze integrale een fenomenaal succes boekte. Klapper was de eerste en enige registratie van de oorspronkelijke versie van de Vijfde symfonie, in tandem met de definitieve versie. Sinfonia Lahti stond ineens op de wereldkaart, maakte internationale toernees, en Vänskä werd een veelgevraagde maestro. In Amerika werd hij benoemd tot chef van het Minnesota Orchestra, waar hij een nog veel onwaarschijnlijker prestatie leverde. De labelchef van BIS wist hem te bewegen een Beethoven-cyclus op te nemen. Een waagstuk dat juichende kritieken en uitverkochte optredens in de New Yorkse Carnegie Hall opleverde.

Hoe ga je verder na zo’n succesverhaal? BIS is altijd voorloper geweest in nieuwe technieken en omarmde direct het verschijnsel super-audio. In Lahti werden de orkestwerken van Sibelius niet in super-audio opgenomen: er zat dus nog een gaatje in de markt. Vandaar een kersverse opname in het nieuwe formaat, van de Tweede en de Vijfde, de meestgespeelde van de zeven, op de eerste aflevering van een nieuwe integrale. Recensent David Hurvitz kwalificeerde deze exercitie als tamelijk overbodig, en hij heeft vast wel medestanders. Dit is de openingszin van zijn bespreking:

Doesn't conductor Osmo Vänskä have anything better to do? It wasn't so long ago that he recorded an excellent Sibelius cycle with his Lahti forces. Indeed, if you consider his version of the original edition of the Fifth, this is his third recording of that work.

Robert Suff, de artistieke beleidsmaker van BIS, rechtvaardigt zijn beslissing echter ook op artistieke gronden, hier is hij zelf aan het woord:

Osmo has, 15 years on, changed his way of conducting Sibelius quite a lot, and, since this music has more or less become synonymous with BIS, we felt the need (and urge) to present it in absolute state-of-the-art sound AND in both hi-res and surround, played by one of the world's better orchestras (at least that's how they sound to me) with Osmo's new insights. Meaningless or not, it is really as simple as that, and we do put our money where our mouths are. We believe that we therefore have been instrumental in giving the world a seminal version of two seminal works. That's all there is to it. In the final analysis you, the buyers, decide.

Heldere taal. De opname is gemaakt in juni 2011, na afloop van het concertseizoen, en dus niet gekoppeld aan concerten en al helemaal niet live. Ik was buitengewoon gecharmeerd van Vänskä’s Beethoven, en vroeg deze cd dan ook aan met een gevoel van blijde verwachting. De confrontatie met het klinkende resultaat veroorzaakte verwarring.
De Tweede symfonie heeft zich in onze oren genesteld in uitvoeringen van Karajan en Ormandy, Berglund en Colin Davis, Rattle en Vänskä, om maar een handvol te noemen.
Wat die uitvoeringen vooral veroorzaakt hebben is gewenning aan een Sibelius die zijn klankwortels vindt in Tsjaikovski. Wat Vänskä met deze herinterpretatie – en zo zou ik het wel willen noemen - van de Tweede symfonie aantoont is de verwantschap met Beethoven. Niet verwonderlijk gezien de recente geschiedenis van dirigent en orkest. Met name het tweede deel, Tempo andante, ma rubato, lijkt bij eerste beluistering op een eerdere versie, opgedoken uit nieuw-ontdekte schetsen. Het feit dat deze interpretatie twee minuten langer duurt dan de vorige versterkt die indruk. Met de partituur erbij blijkt dat Vänskä het fileermes hanteert en alle aangekoekte romantiek zonder pardon verwijderd heeft. We horen een Sibelius die aansluit bij de het motivische precisiewerk van Beethoven met een bijbehorend sobere opname. Niet de verzadigde orkestklank van Tsjaikovski, zoals gepropageerd door klankmagisters als Karajan en Ormandy. Dat die Sibelius overweldigend konden neerzetten behoeft geen betoog, maar onze verwarring wordt ten dele ook door hun klankvoorstelling en de bijbehorende opnametechiek veroorzaakt.

Het is pure speculatie, maar wat als Harnoncourt zich aan Sibelius zou hebben gewaagd? Mijn indruk is dat Vänskä met deze herinterpretatie van de Tweede net als zijn waarheidsvindende vakbroeder te werk is gegaan, en dus net zo veel respect en aandacht verdient, wat we ook van het eindresultaat mogen vinden. Karajan en Ormandy blijven geduldig op de plank staan en er zijn genoeg jonge maestri die Sibelius kamerbreed willen blijven uitvoeren.

De Vijfde symfonie heeft kennelijk een gevestigde vorm in Vänskä’s klankvoorstelling, want hier zijn de verschillen tussen Lahti en Minnesota vooral cosmetisch. Sinfonia Lahti heeft niet de gestroomlijnde klank van een Amerikaans orkest, maar de speelvreugde is onmiskenbaar. Minnesota heeft een veel groter strijkerskorps - om maar te zwijgen van toegevoegde oorstrelende verworvenheden als surround-sound en super-audio.
Met die gedachte in het achterhoofd heb ik nog maar eens naar de live-opname van de Tweede symfonie door Sir Thomas Beecham met het BBC Symphony Orchestra geluisterd. Het is een oude (1952) radioregistratie in mono, en op details moet je niet letten. Maar er wordt gemusiceerd alsof dit het allerlaatste concert is dat deze troepen mogen geven. Ik zeg bewust ‘troepen’, want zo nu en dan staat Beecham te schreeuwen als een sergeant-majoor.

Beethoven uit Minnesota was een onverwachte ‘success-story’. Als het aan Vänskä ligt gaat de geschiedenis zich herhalen. Het is hem van harte gegund en op basis van deze eerstgeborene verdient de serie met grote belangstelling gevolgd te worden.


index

Home  -  Actueel  -  Audio  -  Muziek  -  Video  -  Boeken  -  Links