CD-recensie

 

© Siebe Riedstra, december 2009

 

 

Schönberg: complete pianowerken

Drei Klavierstücke op. 11 – Sechs kleine Klavierstücke op. 19 – Drei Klavierstücke (1894).

Johann Baptist Streicher & Sohn Piano (1870).

Fünf Klavierstücke op. 23 – Klavierstück op. 33a – Klavierstück op. 33b – Suite op. 25.

Steinway D Grand Piano (1901).

Hardy Rittner (piano).

MDG Scene 904 1593-6 • 63' • (sacd)


Arnold Schönberg werd geboren in 1874, maar Hardy Rittner speelt de eerste helft van deze cd op een instrument dat vier jaar ouder is. Het is gebouwd door Johann Baptist Streicher & Sohn uit Wenen. Johannes Brahms bezat tot aan zijn dood net zo’n instrument. Jammer dat de toelichtende tekst die Rittner bij de instrumentenkeuze heeft geschreven onvermijdelijk moet lijden onder de verschillen in terminologie die er in verschillende talen bestaan voor deze instrumenten. Zo argumenteert Rittner dat Schönberg in het eerste Klavierstück van op. 11 in de twaalfde maat het gebruik van het derde pedaal voorschrijft. Maar dan niet het derde pedaal zoals wij dat kennen van de moderne concertvleugel, maar het zogenaamde demperpedaal, dat een strook vilt laat zakken tussen hamers en snaren waardoor een gesmoord geluid wordt voortgebracht. En dan hebben we het logischerwijze over een gewone huiskamerpiano met een verticaal klankbord. In menige Hollandse huiskamer bevindt zich ongetwijfeld nog een instrumenten met zo’n ‘studiepedaal’. De argeloze lezer denkt dan dat de eerste helft van deze cd wordt gespeeld op zo’n ‘gewone’ piano. Maar nee, even later laat Rittner ons weten dat de Streicher ‘Flügel’ van deze opname zo’n demping uiteraard niet bezit en dat hij het bedoelde effect dus niet kan laten horen...... Dat klopt, zo’n constructie werkt alleen bij een verticaal geplaatst klankbord.

Rittner legt evenmin uit wat zijn motivatie is geweest om twee verschillende instrumenten te gebruiken voor deze opname. Aan de hand van de chronologie kunnen we vaststellen dat de drie vroegste werken op het oudste instrument worden gespeeld, en de latere werken op de Steinway uit 1901. Een zinvolle verdeling, want zo wordt het vroege romantische en het vrije atonale werk op een romantisch en ietwat omfloerst klinkend instrument ten gehore gebracht, terwijl de werken die met behulp van de twaalftoonsmethode zijn geconcipieerd aan het jongere instrument zijn toebedeeld, met een helderder klankbeeld.

Wat Rittner wel beredeneert is dat veel pianisten deze muziek spelen vanuit een achterwaartse visie: uitgaande van de analytische compositie- en dus ook speelmethodes die nodig zijn voor de seriële muziek. Daar heeft hij een punt, en dat maakt hij klinkend waar. De meest dramatische resultaten demonstreert hij in de eerste helft van de cd, in de vroege Brahmsiaanse probeersels van de Drei Klavierstücke uit 1894, die niet overtuigen door latente genialteit. De fameuze ‘kleine Klavierstücke’ op. 11, waarin Schönberg radicaal de banden met de tonaliteit vaarwel zegt doen het geweldig op die oude Streicher. Maar was het nou nodig om tussen de o zo korte deeltjes pauzes aan te brengen van bijna twintig (!) seconden? Om een indruk te geven: het extreem korte Klavierstück IV (Rasch, aber leicht) klokt in op 27 seconden, maar staat in de indexering genoteerd voor 44 seconden. De pauze tussen het laatste van de kleine Klavierstücke en het eerste van de Drei Klavierstücke uit 1893 duurt 45 seconden. Je gaat denken dat je cd-speler kuren heeft.

Al het bovenstaande is niet onoverkomelijk, en wat er tussen de stiltes tot klinken komt is absoluut waardevol. Hardy Rittner is een modern opgeleide pianist met een grote kennis van zijn onderwerp en uitstekende technische kwaliteiten, die hij paart aan een gezond gevoel vcor poëzie. Dat hij hier de complete werken voor piano inspeelt is helaas een fictie. In 1996 nam Pi-Hsien Chen voor het label HatHut een cd op onder de noemer ‘Works for piano’. De totale tijdsduur was 79 minuten, en zij maakte niet van die lange pauzes. Het verschil wordt veroorzaakt door een groot aantal onvoltooide ‘Klavierstücke’, en niet door grote verschillen in tempo. Hardy Rittner hoeft zich echter geen zorgen te maken, want die cd is inmiddels niet meer verkrijgbaar.

Dit is ondanks alles een intrigerend document, ingespeeld door een veelbelovende pianist die zijn ambities hier volledig waarmaakt. De twee schitterende instrumenten zijn door de technici van MDG perfect in de schijnwerpers gezet.


index

Home  -  Actueel  -  Audio  -  Muziek  -  Video  -  Boeken  -  Links