CD-recensie

© Siebe Riedstra, mei 2019

De Russische componist Alfred Schnittke (1934-1998) mag zich volgens muziekgeleerden de uitvinder van het polystilisme noemen. Menigeen zal zich afvragen wat daarmee nu precies bedoeld wordt, want de term wordt vaak in één adem genoemd met collagetechniek. Toch gaat het hier om twee totaal verschillende zaken. Collagetechniek is het noot voor noot citeren van fragmenten uit bestaande werken, uiteraard zo vertrouwd dat ze direct herkend worden en associatief werken. In het derde deel van zijn Sinfonia levert Luciano Berio een geniaal staaltje collagetechniek.

Polystilisme is het aan elkaar plakken van contrasterende stijlen die muziek onmiddellijk herkenbaar maken: barok, circus, Weense Klassieken, de prepared piano van John Cage, jazz, polka, tango, de lijst is eindeloos. Om kennis te maken met deze wonderlijke manier van componeren is geen beter voorbeeld te verzinnen dan de muziek die Alfred Schnittke schreef voor het ballet Esquisses, voor het eerst gedanst in het Moskouse Bolsjoj theater in 1985 ter gelegenheid van de 175 ste verjaardag van de geboorte van Gogol. Wat vooral opvalt is de exuberante manier waarop Schnittke zich uitleeft. Wat ook opvalt is dat hij niet echt de eerste is, want het Divertissement van Jacques Ibert en de Jazz-Suites van Dmitri Sjostakovitsj zijn richtinggevende voorgangers. Alfred Schittke is in muzikaal opzicht brutaal als de beul, en dat zorgt ervoor dat zijn partituren ogenblikkelijk de aandacht weten te trekken en vast te houden. Uiteraard komen we polystilistische technieken ook in zijn symfonische werken tegen, maar wie onvervalst wil kennismaken met het fenomeen kan zich geen betere start wensen dan deze Sketches.

Beluisteren zonder kennis van het verhaal is geen probleem: de vele stijlbloempjes staan op eigen benen. Op slechts twee pagina's (Engels) wordt een en ander voortreffelijk uitgelegd. Dat het hier om het vaste repertoire van het Bolsjoj Ballet gaat is overduidelijk. Orkest en dirigent kennen deze partituur als hun broekzak en de opname staat als een huis. Een knotsgekke partituur die duidelijk maakt dat Alfred Schnittke net als Dmitri Sjostakovitsj slim gebruik maakte van de experimenten die film en dans boden om het geleerde via de achterdeur in symfonische scheppingen uit te baten.

index