CD-recensie

 

© Siebe Riedstra, juli 2019

Saariaho: Klarinetconcert D'om le vrai sens - Laterna Magica (voor groot orkest) - Leino Songs (voor sopraan en orkest_

Kari Kriikku (klarinet), Anu Komsi (sopraan), Finnish Radio Symphony Orchestra o.l.v. Sakari Oramo
Ondine ODE 1173 • 68' •
Opname: april 2011, Kultuuritalo, Helsinki (klarinetconcert); mei/juni 2010, Finlandia Hall, Helsinki (Laterna); jan. 2010, Sello Hall, Espoo (Songs)

   

De wereldwijde acceptatie van het vrouwenvoetbal drukt ons weer eens met de neus op het feit dat er voor vrouwen nog heel wat te veroveren valt. In de klassieke muziek (die wat dat betreft ver achterloopt bij de populaire soort) zijn we een aardig eind op de goede weg wanneer we kijken naar de bezetting van de symfonieorkesten, waar hier en daar de dames al in de meerderheid zijn. Dat was nog niet zo heel lang geleden wel even anders. De huidige opkomst van dirigerende dames is daar uiteraard een direct gevolg van, en ook in dat opzicht zijn de laatste decennia enorme stappen vooruit gezet. Maar er is één beroepsgroep die vooralsnog ver achter blijft - die van de componerende vrouw, en dat terwijl je aan het klinkend resultaat niet kunt afhoren wat het geslacht van de maker is.

Een aardige graadmeter is de prestigieuze Grawemeyer Award, een Amerikaanse compositieprijs die sinds 1985 jaarlijks wordt uitgereikt met een prijzengeld van $ 100.000 (voor de bankencrisis was het zelfs $ 200.000). In de 35 jaar van het bestaan werd de prijs drie maal uitgereikt aan een vrouw: Joan Tower (1990), Kaija Saariaho (2003) en Unsuk Chin (2004). Aardige bijkomstigheid is dat ze ook driemaal werd uitgereikt aan een Nederlandse man: Louis Andriessen (2011), Michel van der Aa (2013) en Joel Bons (2019) - driemaal in één decennium. Aangezien er meer vrouwen dan Nederlanders op onze planeet wonen is er voor componerende dames nog heel wat in te halen.

Van de drie bovengenoemde componisten is de Finse Kaija Saariaho zonder meer de meest bekende. Dat dankt ze vooral aan het feit dat ze voldeed aan een oud en enigszins aftands adagium: wie succes behaalt met een opera kan zich pas echt een geslaagd componist noemen. Dat was in de negentiende eeuw een onontkoombaar feit en lijkt de afgelopen decennia opnieuw aan geldigheid te herwinnen. Saariaho heeft in ieder geval het bewijs geleverd met haar opera Amour de Loin uit 2002, het werk waarvoor ze de Grawemeyer Award ontving, en waarmee ze internationaal op volwassen schaal doorbrak in belangrijke operahuizen.

Kaija Saariaho werd in 1952 geboren als Kaija Laakkonen, de naam Saariaho hield ze over aan haar eerste echtgenoot - thans is ze gehuwd met vakgenoot Jean-Baptiste Barrière. Ze studeerde aan de Sibelius Academie in Helsinki bij Paavo Heininen, met als illustere studiegenoten Esa-Pekka Salonen en Magnus Lindberg. Daarna verkaste ze naar Parijs, waar ze aan het IRCAM studeerde en naar eigen zeggen vooral veel geleerd heeft van Gerard Grisey. Door hem maakte ze kennis met het spectralisme, een techniek die vooral waarde hecht aan timbre en klank.

Het omvangrijke oeuvre van Saariaho bestaat vooral niet uit sonates, symfonieën en soortgelijke traditionele genres. Met soloconcerten heeft ze zich intensief beziggehouden, maar dan altijd met een geheel eigen insteek. Zo is het klarinetconcert op deze cd een zesdelig werk dat geïnspireerd werd door een wandkleed in een Parijs museum met afbeeldingen van de zes zintuigen. De titel D'om le vrai sens (de ware zin van de mens) is een anagram van A mon seul désir (de titel van het laatste deel, het zesde zintuig). Dat de muziek bij horen, ruiken, zien, voelen en proeven niet dramatisch verschilt zal niemand verbazen, en dat de solist zich al spelend door de ruimte verplaatst is al evenmin waarneembaar op geluidsdrager. Maar een fascinerend concert, op maat geschreven voor de Finse virtuoos Kari Kriikku is het meesterlijke resultaat.

Saariaho mag zich dan niet interesseren in het schrijven van symfonieën, met Laterna Magica (Toverlantaarn) uit 2008 heeft ze een volwassen orkestwerk van bijna 25 minuten geschapen, dat menige collega vol trots als symfonie gepresenteerd zou hebben. Het werk is geïnspireerd en opgedragen aan Ingmar Bergmann en was een opdracht van de Stiftung Berliner Philharmoniker en het Lucerne Festival.

De liederencyclus Leino Songs uit 2007 is het resultaat van Saariaho's fascinatie met de Finse dichter Eino Leino (1878-1926). Een aangeboren talent tot het schrijven van vocale muziek loopt als een rode draad door het oeuvre van Saariaho, dat na het succes van L'Amour de Loin hier een expressionistisch gevolg krijgt - schitterend gezongen door Anu Komsi.

Verantwoordelijk producent Reijo Kiilunen staat met zijn label Ondine al bijna een halve eeuw pal voor het propageren van de Finse eigentijdse muziek. Wonderlijk hoe een land met ruim vijf miljoen inwoners zo'n rijkdom aan orkesten, operahuizen, dirigenten en componisten kan opleveren. Sakari Oramo (de huidige chef van het BBC Symphony Orchestra) dirigeert het Fins Radio Symfonie Orkeest, waar hij ooit zelf begon als concertmeester. Samen met zijn solerende landgenoten levert hij hier een prachtprestatie, voorbeeldig opgenomen en voorzien van een heldere toelichting.

Kaija Saariaho is er in geslaagd om als eerste Finse componist de droom van Sibelius werkelijkheid te laten worden: het schrijven van een opera die internationaal succes boekt. Chapeau!


index

Home  -  Actueel  -  Audio  -  Muziek  -  Video  -  Boeken  -  Links