CD-recensie

© Siebe Riedstra, februari 2017

Wolfgang Rihm (Karlsruhe, 1952) behoeft in Nederland geen nadere introductie. In het seizoen 2011/12 stond de ZaterdagMatinee in het teken van zijn oeuvre onder de titel Rihm-Resonanz. Ruime aandacht ontvangt de componist sinds jaren van de Duitse publieke omroep. Een samenwerkingsverband tussen de SüdWest Rundfunk en het cd-label Hänssler heeft geleid tot een Rihm-Edition waarvan dit het genummerde zesde deel is. De productiviteit van de componist is verbijsterend, en de belangstelling voor zijn werk neemt alleen maar toe. Bij de recente opening van de Hamburgse Elbphilharmonie stond als vanzelfsprekend een opdrachtwerk van Rihm op het menu.

Op dit zesde deel van de editie staan twee werken in een genre waarin Rihm volgens vriend en vijand uitblinkt: het soloconcert. Rihm zou Rihm niet zijn wanneer hij zijn werken zomaar vioolconcert of klarinetconcert zou noemen, en dus maken we hier kennis met Über die Linie en Coll'arco, twee titels waarachter zich substantiële soloconcerten verschuilen. Coll'arco draagt als subtitel 'Vierte Musik für Violine und Orchester'. Onlangs voltooide Rihm zijn zesde werk in de reeks 'Musik für Violine und Orchester', dus wellicht heeft het zin ze hier nog even te recapituleren:

1. Lichtzwang 1976
2. Gesungene Zeit 1992
3. Dritte Musik 1993
4. Coll'arco 2008
5. Lichtes Spiel 2009
6. Gedicht des Malers 2014

Geen enkele twintigste-eeuwse componist heeft zich zo intensief met het fenomeen vioolconcert beziggehouden - Alfred Schnittke komt dicht in de buurt met vier vioolconcerten. In de negentiende eeuw waren in Duitsland Spohr en Bruch de grote kampioenen. En Rihm is nog lang niet uitgecomponeerd.

Een van Rihms compositieleerlingen is meesterklarinettist Jörg Widmann (1973). Tijdens een interview voorafgaand aan een van de ZaterdagMatinees vertelde Rihm dat hij Widmann in het begin van de jaren negentig al een tijdje op les had zonder te weten dat hij met een beroemde klarinettist te maken had. Toen dat eenmaal duidelijk was heeft hij de schade snel ingehaald: tien werken voor Widmann rolden uit zijn pen. In datzelfde interview demonstreerde Rihm ook heel aanschouwelijk wat hij met de titel Über die Linie beoogt: het oprekken van de mogelijkheden die een instrumentalist exploreert. Hij demonstreerde dat door zijn hand langzaam, in de richting van de rand van het tafeltje waaraan hij zat te bewegen, tot de grens bereikt was en de hand viel. Die Linie.

Jörg Widmann heeft een vioolspelende zus, Carolin, even begaafd en net zo avontuurlijk ingesteld. Voor haar staan Beethoven en Mozart niet noodzakelijkerwijs bovenaan in haar repertoire, hoewel ze een schitterende opname van de vioolsonates van Schumann opnam voor het label ECM - ik heb hem hier besproken. Coll'arco is een titel die bedrieglijk wordt ingezet met drie pizzicato-akkoorden, maar waarin vervolgens alle mogelijke strijktechnieken worden onderzocht. Met een lengte van bijna een half uur is het een volwassen vioolconcert, waarin geen onderverdeling valt waar te nemen. Het hoofdtempo is adagio in een zangrijke lyriek waaran geen einde schijnt te komen.

Wie broer en zus Widmann heeft zien musiceren weet dat ziel en zaligheid op het spel staan. Het alsmaar van naam veranderende toporkest uit Baden-Baden (waar Pierre Boulez leefde en stierf) presteert op de top van zijn kunnen. De opnamen zijn live geregistreerd, applaus is niet meegesneden en het publiek was ofwel thuisgebleven of muisstil. Solisten van deze kwaliteit staan garant voor de tweede optie.

index