CD-recensie
© Siebe Riedstra, december 2015
Prokofjev: Symfonie nr. 3 in c, op. 44 - nr. 4 in C, op. 47 (eerste versie) Radio Filharmonisch Orkest o.l.v. James Gaffigan Challenge Classics CC72584 • 58' • (sacd) Opname: november 2013 & mei 2014, |  |
"De hoofdthema's van The Fiery Angel werden gecomponeerd als symfonische muziek lang voordat ik aan de opera begon, en toen ik ze vervolgens gebruikte in de Derde Symfonie, keerden ze alleen maar terug naar hun oorspronkelijke status zonder, wat mij betreft, ook maar in het minst aangetast te zijn door hun tijdelijke verblijf in de opera"
Het zijn de woorden van Sergej Prokofjev, die zich verdedigt tegen kritiek op zijn Derde Symfonie. Begrijpelijk, want zijn opdrachtgever wilde uiteraard geen afdankertje, maar een nieuw en oorspronkelijk werk. De werkelijkheid ligt genuanceerder. Toen Prokofjev na jaren tobben met zijn tweede opera geen uitzicht meer had op een uitvoering besloot hij dat het tijd werd om zijn kostbare noten dan maar een ander doel te geven. Dat deed hij niet door een paar thema's uit de opera als basismateriaal voor zijn symfonie te gebruiken, zoals we hierboven (en in de toelichting bij de cd) kunnen lezen. Nee, hij gebruikte hapklare brokken die hij op ingenieuze wijze aan elkaar componeerde. Wie de opera kent beleeft in deze partituur keer op keer een feest der herkenning. Prokofjev had zich echter helemaal niet hoeven verontschuldigen, in zijn opera speelt de muzikale karakterisering zich af in het orkest, niet in de zangstemmen. Het resultaat is een groots symfonisch drama, en wie de achtergronden niet kent zou niet op het idee komen dat we hier met een hergebruikte operapartituur te maken hebben.
De geschiedenis van de Vierde symfonie verliep langs dezelfde lijnen, met in plaats van een opera een ballet: De verloren zoon. Om het geheel nog gecompliceerder te maken besloot de componist decennia later om van de symfonie een nieuwe versie te vervaardigen, compleet met een gloednieuw opusnummer, maar de nummering van het werk zelf bij het oude te laten. Zo hebben we dus de unieke situatie van een Vierde Symfonie opus 47 en een Vierde Symfonie opus 112. Maar ook hier claimde Prokofjev dat zijn symfonie een originele partituur was, die slechts hier en daar een themaatje had geleend uit het ballet. Dat moest ook wel, want het was een opdrachtwerk voor het 50-jarig bestaan van het Boston Symphony Orchestra. Hij staafde zijn bewering heel sluw door een gloednieuwe inleiding voor het eerste deel te schrijven. Maar wie de moeite neemt zal al gauw tot de ontdekking komen dat het tweede deel van de symfonie en de slotscene uit het ballet identiek zijn, om maar een voorbeeld te noemen.....
In 2011 werd het seizoen van de ZaterdagMatinee geopend met een verpletterende uitvoering van de opera The Fiery Angel - gezongen in het Russisch. Leif Segerstam dirigeerde een keur aan solisten, en het Radio Filharmonisch Orkest zat op het podium. Twee weken lang was er gerepeteerd om deze loodzware berg noten onder de knie te krijgen, een inspanning die zich dubbel en dwars terugbetaald heeft. Niet alleen in de onvergetelijke uitvoering van destijds - op YouTube vinden we fragmenten in beeld en geluid - maar ook twee jaar later, toen het orkest met zijn vaste gastdirigent James Gaffigan de studio indook om zich opnieuw onder te dompelen in deze noten. Een partituur die klinkt als een kolkende stroom lava, maar die intussen met de grootste precisie uitgevoerd moet worden.
Het Radio Filharmonisch Orkest is een ensemble dat al ruim zeventig jaar niets anders doet dan onbekende partituren absorberen, om ze vervolgens in een eenmalige situatie feilloos weer te geven, want een tweede concert is er niet. Alles moet bij de eerste poging staan als een huis. Wanneer zo'n orkest de studio ingaat om een opname te maken komen de beste professionele instincten als een tweede natuur naar boven, instincten die van generatie op generatie zijn doorgegeven. Het klinkende resultaat hoort u op deze cd. En het wordt nog mooier, want de overige vijf (of eigenlijk zes) symfonieën van Prokofjev zijn inmiddels ook opgenomen. Feest!!