CD-recensie
© Siebe Riedstra, november 2014
Oestvolskaja: Vioolsonate - Trio voor viool, klarinet en piano - Duet voor viool en piano Patricia Kopatchinskaja (viool), Markus Hinterhäuser (piano), Reto Bieri (klarinet) ECM New Series 2329 • 69' • Opname: maart 2013, Auditorio Radiotelevisione svizzera, Lugano |  |
Er is hoe dan ook geen verband tussen mijn muziek en die van welke andere componist, levend of dood. - Galina Oestvolskaja (1919-2006)
I am not interested in the violin. I am not really a violinist. - Patricia Kopatchinskaja (1977)
Markante uitspraken van twee Russische vrouwen die elkaar op deze cd hebben gevonden. Galina Oestvolskaja was ooit een prachtige jonge vrouw die compositie studeerde bij Dmitri Sjostakovitsj; Dmitri was van haar talent en haar schoonheid diep onder de indruk. Op de een of andere manier is er iets misgegaan tussen die twee, want Galina heeft tot aan haar dood niet meer over Dmitri willen praten. In haar Vioolsonate uit 1952 is te horen dat zij de klanktaal van Sjostakovitsj heeft opgezogen als een spons, en de noten heeft getransformeerd naar een universum dat niemand nog kende, een soort eigen planeet - planeet Galina.
Daar ontstonden werken met een ongekende bezetting: Compositie II, Dies Irae, vraagt om acht contrabassen, piano en een houten kist van 43 bij 43 cm die als een soort kop-van-jut dient voor een enorme houten hamer. Toen Reinbert de Leeuw dit werk in Nederland introduceerde verzon Elmer Schönberger het etiket 'de vrouw met de hamer' - dat bleef plakken. U kunt het nalezen in het hoofdstuk over Oestvolskaja in de onlangs verschenen biografie van Thea Derks over Reinbert de Leeuw (pag. 264). De onvolprezen serie documentaires van de VPRO Toondichters is onlangs heruitgegeven en laat onverbloemd zien waar deze muziek ontstond. Wanneer de deur van haar flatje opengaat zijn de eerste woorden van Galina: 'ich bin Menschenscheu'. Er is overigens nòg een schitterende documentaire over Oestvolskaja, waarin ze wel uitgebreid aan het woord komt. De titel is Schreeuw in de ruimte . Kennelijk had de maakster, Josée Voormans, het vertrouwen van de componiste gewonnen. Ook dit is een productie van de VPRO, te bekijken op youtube, zie boven.
Patricia Kopatchinskaja was geen wonderkind, geen concoursleeuwin, en ze kende ook niet de steun van rijke ouders of weldoeners. Toen de familie na de val van de USSR verhuisde naar Wenen was er geen cent te makken en moest Patricia haar bijdrage aan het gezinsinkomen leveren. Ze speelde waar ze maar kon en componeerde in de tram - een lot dat ze deelde met Dmitri en Galina. Zoiets laat zijn sporen na, die nu in de carrière van Kopatchinskaja hun vruchten afwerpen. Ze is uitgegroeid tot een internationale ster, die in podiumverschijning en repertoirekeuze opvalt. Wild child of classical violin.
Haar Nederlandse debuut in Beethovens Vioolconcert met Philipppe Herreweghe was destijds een plezier om mee te maken - ze speelde op blote voeten. Oestvolskaja's Vioolsonate vraagt in zekere zin om blote voeten, en dat is wat hier klinkt. Reinbert de Leeuw en Vera Beths maakten in 2003 een opname van deze sonate, voor altijd uniek en de basis van een traditie. Reinbert beschrijft in de documentaire de fysieke pijn die deze noten veroorzaken. Kopatchinskaja gaat nog een stapje verder, en dwingt haar instrument tot lelijke geluiden - de kras op de ziel van Galina Oestvolskaja.