CD-recensie
© Siebe Riedstra, januari 2010
 |
Mahler: Symfonie nr. 1 in D.
Chicago Symphony Orchestra o.l.v. Bernard Haitink.
CSO Resound CSOR 901 904 • 58' • (sacd)
Live-opnamen Orchestra Hall, Symphony Center, Chicago, mei 2008)
Toen Bernard Haitink in september 1962 zijn eerste Mahler-elpee opnam voor Philips - de Eerste Symfonie - had hij niet kunnen bevroeden dat hij bijna vijf decennia later diezelfde componist zou vastleggen voor het huislabel van het Chicago Symphony Orchestra. Deze dirigent, die eerder dit jaar zijn tachtigste verjaardag vierde bij wat altijd ‘zijn orkest’ zal blijven, heeft alle veranderingen in de ‘muziekindustrie’ doorstaan en overleefd. Neem deze Eerste, in het analoge tijdperk opgenomen met het (nog lang niet koninklijke) Concertgebouworkest, na de digitale revolutie opnieuw vastgelegd door de Berliner Philharmoniker, en nu in 2009, met het Chicago Symphony Orchestra in super audio surround. Het zegt iets over Mahler, maar ook over Haitink. Beiden hebben het in de afgelopen halve eeuw tot kolossale roem gebracht. Voor Haitink betekende dat recentelijk de toekenning van een Grammy Award voor zijn opname van de Vierde Symfonie van Dmitri Sjostakovitsj met ditzelfde orkest.
Over de componist Mahler kunnen we kort zijn: het aantal nieuwe opnamen van zijn symfonieën is langzamerhand tot duizelingwekkende hoogte gestegen. Dat de onderlinge wedijver elk zichzelf respecterend orkest er toe dwingt er een eigen label op na te houden maakt de tsunami compleet. Ook het Chicago Symphony Orchestra draagt aan deze lawine aan cd’s zijn steentje bij. Want hoewel er niet gesproken wordt over een cyclus is dit toch, na de nummers drie en zes, alweer de derde uitgave; inmiddels is de tweede symfonie ook al verschenen. Haitink is zoals bekend uiterst consequent in zijn opvattingen over Mahler, en de verschillen met eerdere opnamen liggen dan ook niet in de uitganspunten, maar eerder in het verlangzamen van tempi en het gladstrijken van Mahlers karakteristieke ‘vulgariteiten’. Eén belangrijk nieuwtje: het begin van het derde deel wordt niet gespeeld door één solobassist, maar door de hele groep. Een vertrouwenwekkende knipoog naar de kwaliteit van deze groep, die dit gebaar, getuige de kwaliteit van het spel, volledig naar waarde weet te schatten. Maar wie heeft dit verzonnen? Volgens de begeleidende tekst was het de originele gedachte van de componist, waartegen de basgroepen van zijn tijd niet waren opgewassen. Een theorie die niet gesteund wordt door handschriften, eerste uitgaven van partituren of ooggetuigenverslagen van Mahler’s eigen uitvoeringen. Voer voor musicologen.
Het Chicago Symphony Orchestra heeft een rijk verleden als Mahler-orkest. De man die het orkest groot maakte, Fritz Reiner - de orkestdictator met de langste baton en de kleinste gebaren - maakte een legendarische opname van de Vierde symfonie. Wat betreft de Eerste symfonie uit Chicago: dit is de vijfde commerciële uitgave, in de volgorde Giulini (EMI), Solti (Decca), Tennstedt (EMI), Boulez (DGG), Haitink (CSOR). Bernard Haitink zelf zat intussen ook bepaald niet stil. Philips bracht behalve de twee bovengenoemde studio-opnamen ook nog de live-registraties voor de Nederlandse televisie van de Kerstmatinee anno 1977 uit, zowel op cd als dvd. Dat brengt het totaal op vier, een getal dat hoe dan ook een record is en – hoe je ook tegen de Mahler-lawine aankijkt – respect verdient.
Het is al lang geen geheim meer dat in het geval van de combinatie Haitink en Mahler de eerste klap een daalder waard is. Dus blijven de uitstekende studio-opname uit 1962 en de meeslepende maar technisch uiteraard beperkte radio-registratie uit 1977 de ijkpunten waartegen decennialang nieuwkomers werden gewogen en dikwijls te licht bevonden. Helaas geldt dat ook voor Haitink zelf. De gerijpte maestro – of hij nu Karajan, Wand of Haitink heet - kan in de symfonieën van Bruckner nieuwe vergezichten openen, die voor jongere dirigenten nog onbereikbaar zijn. De muziek van Mahler is die van een jonge man, strijdlustig, brutaal, ongebonden en wispelturig. Mahler zelf werd niet oud en zijn interpreten hoeven dat ook niet persé te zijn. Bernard Haitink, Leonard Bernstein en Georg Solti, de drie mannen die de negen symfonieën voor het eerst vastlegden, leverden het bewijs. Geen wonder dat de tweede ronde van Leonard Bernstein (DGG) het moest afleggen tegen zijn eerste (toen nog CBS). Hetzelfde geldt voor Haitink en zijn onvoltooide herneming met de Berliner Philharmoniker, alweer voor Philips. Over marketing gesproken....
De samenwerking van wat je gerust het meest virtuoze orkest ter wereld zou mogen noemen met de op dit moment meest ervaren Mahler-dirigent onder de zon moest misschien wel leiden tot wat het geworden is: een gelikte uitvoering in een gelikte registratie. Een pakker voor wie er bij was en zijn handen minutenlang stuk geklapt heeft. Maar hemelbestormend zoals in 1977?
De opnamen van het eigen label van het Chicago Symphony Orchestra worden samengesneden uit registraties van de concerten – in dit geval op 1, 2 en 3 mei 2008. Merkwaardig genoeg worden ze in twee categorieën uitgegeven, een standaard stereo en een hybride waarin alle formaten, van stereo tot vijfkanaals surround-sound, verenigd zijn. Het zal wel iets met marketing en prijsstelling te maken hebben, maar verwarrend is het zeker. Van de Zesde ontving ik een ‘gewone’ stereo uitgave, de Eerste kwam als hybride super audio binnen en er is een behoorlijk verschil tussen de beide formaten. Wat niet wegneemt dat producer James Mallinson de bekende uitganspunten van wijlen CBS ook hier hanteert. Overdrijving aan de buitenkant van het spectrum zodat ook een middelmatige afspeelinstallatie indrukwekkende resultaten laat horen.
Dat het Chicago Symphony Orchestra de verbintenis met Bernard Haitink optimaal wil uitbaten is volkomen begrijpelijk. Haitink is een gelauwerde dirigent en de combinatie van de beide grootheden levert prachtige concerten, volle zalen en uitbundig applaus op. Mahler moest daarin natuurlijk een rol spelen, gezien de staat van dienst van beide protagonisten. In de Amerikaanse pers was te lezen dat Bernard Haitink in april van dit jaar wegens een beknelde zenuw de Achtste van Bruckner zittend heeft moeten moeten dirigeren. Mogen we hopen dat CSO Resound die ook zal uitbrengen?