CD-recensie
© Siebe Riedstra, september 2014
Liszt: Via Crucis - La Notte Reinbert de Leeuw (piano), Vera Beths (viool) Et'cetera KTC 1458 • 54' • Opname: juli 2012, Philharmonie Haarlem |  |
Liszt voltooide zijn visie op de rooms-katholieke versie van de Veertien Staatsies van de Kruisweg van Christus in 1878. Hij had zich teruggetrokken uit het publieke muziekleven als pianovirtuoos, en zijn werk als dirigent van de Hofkapelle te Weimar vaarwel gezegd. Hij vestigde zich in Rome, verkreeg een honoraire geestelijke titel en noemde zich in zijn levensavond Abbé Liszt. Als componist onderging hij een radicale verandering; de Liszt van de Hongaarse Rhapsodieën was niet meer. Daarvoor in de plaats kwam een componist die spaarzaam werd met zijn noten, en zich tot het allernoodzakelijkste beperkte. Zijn boodschap werd er alleen maar indringender en aangrijpender door. Reinbert de Leeuw maakte dat een paar decennia geleden al duidelijk door zijn registratie van de late pianowerken. Er zijn echter ook koorwerken uit die periode, en één daarvan is het sobere 'Via Crucis', voor piano of orgel en kamerkoor. De koorversie wordt overigens als regel bijna altijd met orgel uitgevoerd, maar Liszt maakte geen aangepaste partituur voor het orgel - dat mogen de organisten zelf uitzoeken.
Het begeleidende boekje heeft het over 'vijf versies, die Liszt maakte', maar dat is dus strikt genomen niet juist, de versies voor piano, harmonium en orgel die genoemd worden zijn op papier identiek. Wel verschillend zijn de versies voor pianosolo en piano vierhandig, zonder zang. Reinbert de Leeuw heeft een lange geschiedenis met dit werk, dat hij in 1984 voor het eerst uitvoerde met het Nederlands Kamerkoor, uiteraard in de versie met piano. De cd-opname voor het label Philips werd in 1986 met een Edison bekroond. In 1980 verscheen eindelijk de uitgave voor piano solo in druk, en het spreekt vanzelf dat de Leeuw ook deze zetting op zijn repertoire nam. Nu verschijnt ze op cd, als een soort verlate pendant van de eerdergenoemde late pianowerken. Muziek waarin je geen vaste grond onder de voeten hebt - trance music. Opvallend dat Reinbert in zijn muzikale keuzes zo vaak deze geestesgesteldheid opzoekt, en in zijn eigen composities ook vaak vanuit een stream of consciousness de noten lijkt te zoeken.
Over La Notte zegt hij in het bijgaande interview met Thea Derks - toen was alles nog pais en vree - het volgende:
"La Notte is net als Via Crucis een meesterwerk en ook hiermee heeft Liszt zich over een lange tijdspanne beziggehouden. Het is gebaseerd op Il Penseroso dat hij in 1838 componeerde nadat hij het gelijknamige beeld van Michelangelo had gezien, en opnam in zijn tweede boek 'Années de Pelerinage'. In 1864 bewerkte hij dit tot het orkestwerk La Notte, bedoeld voor zijn eigen begrafenis - hij voegde een middendeel toe dat refereert aan zijn Hongaarse rapsodieën. Op basis hiervan maakte hij een versie voor piano en viool, die deels net zo uitgekleed is als Via Crucis. Vaak speelt de viool alleen wat losse noten, slechts een enkele keer een meeslepende, zigeunerachtige melodie. Toen Vera en ik het in 1980 in première brachten, werkten we met een onduidelijk handschrift, de partituur verscheen pas twee jaar later. Omdat ik vraagtekens heb bij die uitgave, gebruik ik soms de versie voor piano solo. Als het thema van ijzige tremolo's op dubbelgrepen van de viool herhaald wordt, zet ik de pianopartij veel zwaarder aan, zoals in de oorspronkelijke versie."
Het is Liszt door de bril van de Leeuw, maar wat we te zien krijgen is fascinerend. Net zo fascinerend is het samenspel van Vera en Reinbert - werkelijk twee zielen, één gedachte. Voor de verandering een cliché dat hier volkomen op zijn plaats is. Reinbert de Leeuw bewees met zijn laatste orkestwerk dat hij een componist in hart en nieren is. Wanneer hij een cd uitbrengt is dat ook bijna een scheppende daad - een compositie. Om Frans Brüggen te citeren: "het publiek heeft maar één plicht - nieuwsgierig luisteren."