CD-recensie
© Siebe Riedstra, juli 2011
 |
Liszt: ‘ Via Crucis’ (voor koor en orgel) – ‘Weinen, Klagen, Sorgen, Zagen’ (voor orgel) – ‘Les Morts’, Oraison (Trauerode) (voor orgel)
Choeur Sacrum o.l.v. Andris Veismanis
Vincent Genvrin, Walcker Orgel van de Dom te Riga
Editions Hortus 901 • 71' • (incl. catalogus)
Dit is een catalogus-cd. Dat wil zeggen dat u hem voor een habbekrats krijgt bij de catalogus van het label Hortus. Dat is het goede nieuws. Het slechte nieuws is dat er geen boekje met toelichting en tekst bij zit; zelfs de naam van de dirigent worden we niet gewaar. Laat u dat echter niet weerhouden om verder te lezen, want het gaat tenslotte om de muziek.
Die muziek is schitterend. Liszt voltooide zijn visie op de rooms-katholieke versie van de Veertien Staatsies van de Kruisweg van Christus in 1878 (bovengenoemde website vertelt er alles over, inclusief de afbeeldingen die u in elke rooms-katholieke kerk kunt vinden). Hij had zich teruggetrokken uit het publieke muziekleven als pianovirtuoos, en zijn werk als dirigent van de Hofkapelle te Weimar vaarwel gezegd. Hij vestigde zich in Rome, verkreeg een honoraire geestelijk titel en noemde zich in zijn levensavond Abbé Liszt. Als componist onderging hij een radicale verandering; de Liszt van de Hongaarse Rhapsodieën was niet meer. Daarvoor in de plaats kwam een componist die spaarzaam werd met zijn noten, en zich tot het allernoodzakelijkste beperkte. Zijn boodschap werd er alleen maar indringender en aangrijpender door. Reinbert de Leeuw maakte dat een paar decennia geleden al duidelijk door zijn registratie van de late pianowerken. Er zijn echter ook koorwerken uit die periode, en één daarvan is het sobere ‘Via Crucis’, voor piano of orgel en een kamerkoor. Dezelfde Reinbert de Leeuw brak al eens een lans voor dit werk in een opname met het Nederlands Kamerkoor, voor het label Philips, uiteraard in de versie met piano. Liszt maakte trouwens geen aangepaste partituur voor het orgel – dat mogen de organisten zelf uitzoeken. Denkt u echter niet dat het hier om een koorwerk met orgelbegeleiding gaat. Het is eerder een orgelwerk dat omkaderd wordt door de gezongen teksten van de veertien staties. Marcel Dupré componeerde met zijn Le Chemin de la Croix op. 29 een soortgelijk werk, maar dan zonder kooraandeel.
Deze cd presenteert de orgelzetting, vanuit de Dom te Riga, waar zich misschien wel het mooiste instrument van de Duitse orgelfabriek Walcker bevindt, geplaatst in 1883. Ik schrijf opzettelijk orgelfabriek omdat er in ons land in de jaren 1960 en -70 een enorme minachting was gegroeid voor deze instrumenten, waarvan de onderdelen fabrieksmatig werden geproduceerd. Dat de firma Steinway zich in de late negentiende eeuw eveneens fabrieksmatig met de productie van vleugels ging bezighouden stoorde kennelijk niemand. Intussen zijn de bakens verzet en is er weer een gezonde belangstelling voor de producten van Duitse fabrikanten als Walcker, Steinmeyer en Sauer, en Nederlandse fabrieken als Pels en Valckx & Van Kouteren.
De opnamen vonden plaats in 1994, in een periode dat het Dom-orgel niet meer in topvorm was – een restauratie is nu al enige jaren gefaseerd aan de gang. Gelukkig was er wel een orgelstemmer bij de hand en hebben we over de klankkwaliteit niets te klagen. Organist Vincent Genvrin haalt het maximale uit dit onuitputtelijk rijke instrument. Editions Hortus bracht de oorspronkelijke cd uit als Hortus 002, en die schijf markeerde kennelijk de start van het label. De originele uitgave betrof een oplage van slechts 500 stuks, maar dat mocht niet verhinderen dat hij flink in de prijzen viel. Een goede reden om hem als catalogus-cd uit te brengen.
Het Letse koor ‘Choeur Sacrum’ wordt gedirigeerd door Andris Veismanis. Het lijkt een vreemde naam voor een Lets koor, maar dat komt door de Franse afkomst van het label. De als countertenor getrainde Veismanis was solist, koordirigent en later dirigent van de Letse Nationale Opera. In zijn biografie lezen we dat hij artistiek leider is van het kamerkoor Sacrum. Er wordt schitterend gezongen, in een akoestiek waar je stil van wordt - de enorme kathedraal van Riga komt letterlijk tot klinken. De verhouding tussen koor en orgel is ideaal – zoals al eerder opgemerkt, heeft het orgel geen begeleidende functie, maar gaat het een dialoog aan met koor en (koor)solisten.
‘Via Crucis’ duurt in deze uitvoering een krappe drie kwartier. De aanvullende werken zijn orgelwerken, die ook in andere gedaantes zijn overgeleverd, een teken dat ze uit een eerdere scheppingsfase dateren. ‘Weinen, Klagen, Sorgen, Zagen’ is de titel van Bachs Kantate nr. 12. Het overlijden van Liszts twintigjarige zoon Daniel in 1859 was voor de componist aanleiding om zijn verdriet uit te drukken in een preludium voor piano of orgel, gebaseerd op het ostinato uit het openingsdeel van die cantate. Na de dood van zijn dochter Blandine in 1862 breidde hij het werk uit met het slotkoraal van de Kantate – wij kennen het als ‘Wat God doet dat is welgedaan’. De Oraison ‘Les Morts’ bestaat ook in een orkestversie als Trauerode’, en is eveneens een treurmuziek voor Daniel. Organist Vincent Genvrin laat horen dat ook deze virtuoze werken geen geheimen voor hem hebben.
Dit is een prachtige gelegenheid om kennis te maken met één van de mooiste scheppingen van de late Liszt. Laat u door de afwezigheid van de tekst niet weerhouden. Die staat in de Bijbel.