CD-recensie
© Siebe Riedstra, juli 2019
(von) Einem: Concerto für Orchester op. 4 - Hunyady László op. 59 - Serenade für doppeltes Streichorchester op. 10 - Nachtstück für Orchester op. 29 Rundfunk-Sinfonieorchester Berlin o.l.v. Johannes Kalitzke |  |
Ich schreibe Musik der Menschen wegen, die bedachtsam geordnete Klänge und Linien lieben und nicht Welt- oder Geldanschauung suchen.
Toen Gottfried von Einem in 1992 bovenstaande uitspraak deed zal niemand ervan opgekeken hebben. Hoe anders was dat op 3 april 1944, toen Herbert von Karajan de Berliner Staatskapelle dirigeerde in de première van het Concert voor Orkest, een werk waartoe Karajan zelf de opdracht had verstrekt. Vanwege de niet te ontlopen jazzinvloeden werd het werk onmiddellijk in de Entartete ban gedaan. Het is kenmerkend voor de levensloop van deze eigenzinnige componist, die enerzijds als antifascist in de ondergrondse actief was, en anderzijds min of meer gewoon zijn vak kon blijven uitoefenen. Min of meer, want hij werd - samen met moeder Louise - verschillende malen gearresteerd, vastgezet en hardhandig verhoord om vervolgens toch weer te worden vrijgelaten. In het Oostenrijk van na 1945 speelde hij een belangrijke rol in de wederopbouw van het officiële muziekleven (Salzburger Festspiele, Wiener Festwochen). Ook daarbij ontkwam hij niet aan de nodige politieke druk, door vermeende communistische sympathieën (hij nam het op voor Berthold Brecht). Tussen de bedrijven door zag hij kans om als componist internationaal de aandacht op zich te vestigen met de opera's Danton's Tod en Der Prozess. Met zijn virtuoze orkestwerken wist hij vooral in Amerika veel opdrachten in de wacht te slepen, vanwege zijn relatief gemakkelijk aansprekende schrijfwijze, waarin nazingbare melodieën en pakkende ritmes een hoofdrol spelen. Uiteraard werd hij in latere jaren verketterd als gemakzuchtig en eclectisch, maar die beschuldigingen hadden hun kracht alweer verloren toen hij in 1996 overleed.
Of zijn muziek, die inmiddels goeddeels van de concertpodia en uit de theaters is verdwenen, ooit nog een comeback zal maken is moeilijk te voorspellen, een lot dat hij deelt met honderden componisten van zijn generatie, ook in Nederland. Voor een heldere inschatting zijn we daarom aangewezen op geluidsdragers, en daarvan is deze cd een waardevol exempel. In de allereerste plaats door het Concert voor Orkest, dat hiermee als enige opname in de catalogus verschijnt, net als de Serenade voor dubbel strijkorkest en Hunyady László. Over dat laatste werk valt nog een aardige anekdote te vertellen. Von Einems adoptievader was een hooggeplaatste Oostenrijkse diplomaat, maar zijn natuurlijke vader was een Hongaarse graaf. In Hunyady László, opgedragen aan de Philharmonia Hungarica, brengt hij een hommage aan zijn Magyaarse afkomst.
Het label Capriccio schijnt het patent te hebben op componisten die tussen de wal en het schip dreigen te vallen, daarbij stevig geholpen door de Duitse publieke omroep. Het resultaat is een schitterende uitgave, uitstekend gespeeld door een toporkest onder leiding van Johannes Kalitzke die zo langzamerhand een specialist in dit repertoire is geworden. Opname en annotatie zijn onberispelijk van kwaliteit. Een mooi pleidooi voor een componist met lef die vorig jaar in alle stilte postuum zijn honderdste verjaardag vierde.