CD-recensie

© Siebe Riedstra, mei 2013

Benjamin Britten was een wonderkind dat niet werd uitgebuit maar zorgvuldig gekoesterd. Als veertienjarige werd hij toevertrouwd aan de pedagogische zorgen van Frank Bridge, een groot componist die begreep dat de jongen meer nodig had dan alleen maar noten leren schrijven. Bridge begeleidde de jonge Benjamin in zijn zoektocht naar nieuwe klanken, maar dat niet alleen. Hij maakte hem bewust van maatschappelijke, politieke en filosofische ontwikkelingen. Net als Bridge werd Britten pacifist en een bewonderaar van Alban Berg. Dat Britten vervolgens aan de Royal Academy studeerde bij John Ireland heeft daar niets meer aan veranderd. Die studie begon hij op zijn zestiende, en na vier jaar was hij volleerd. Zijn eerste werkervaring deed hij op bij de Britse posterijen, waar hij de muziek componeerde voor promotiefilms. De stap naar echte filmmuziek lag voor de hand en de jonge Britten droomde van Hollywood. Toen de Tweede Wereldoorlog uitbrak was het niet moeilijk om te kiezen voor de grote oversteek. Pacifisme en het witte doek trokken hem over de streep.

Twee goede vrienden waren hem al voorgegaan: de koorzanger Peter Pears en de dichter Wyston Auden. Pears zong in een madrigaalkoor en met Auden had Britten meerdere malen samengewerkt in films en toneelmuziek. In Amerika werd die samenwerking hechter. Met Auden schreef Britten een ‘operette’ die Broadway had moeten halen: Paul Bunyan. Pears werd zijn grote steun en toeverlaat; niet zijn eerste en enige liefde, maar trouw verbond beide mannen tot in de dood. Dankzij Britten kon Pears zich ontwikkelen tot een groot zanger en dankzij Pears kon Britten zich ontwikkelen tot een groot componist. Dat was dan wel een componist die zich aanvankelijk fixeerde op de mogelijkheden van het strijkorkest. Het aantal meesterwerken voor dat medium is in de twintigste eeuw door niemand geëvenaard. De Simple Symphony, Variations on a Theme of Frank Bridge, Serenade for Tenor, Horn and String Orchestra en Les Illuminations leggen een machtig getuigenis af van Brittens vrijgevochten manier van denken in dit genre. Geen wonder dat de nagelaten schetsboeken van de jonge Britten een schat aan onvoltooid materiaal opleveren waarin het strijkorkest de hoofdrol speelt. Een selectie is hier bijeengebracht onder de noemer Unknown Britten. Met drie petten op is componist en curator van de Britten-Foudation Colin Matthews verantwoordelijk voor een en ander. Ze staan hem goed.

Unknown Britten? Les Illuminations is het eerste grote meesterstuk van de jonge componist, dus dat heeft hier niets te zoeken. Helemaal waar, maar Colin Matthews ontdekte in de nagelaten manuscripten van de componist schetsen voor drie (en een half) liederen die Britten liet voor wat ze waren. De cyclus was wat hem betreft voltooid, met een ideale lengte en perfect op elkaar afgestelde toonsoorten. Het overschot werd door Colin Matthews in dezelfde geest geïnstrumenteerd en is op deze cd als een nageboorte toegevoegd.

Colin Matthews is niet alleen actief in de Britten Foundation, hij is ook ook verantwoordelijk voor het reilen en zeilen van NMC, het label dat gelijkenis vertoont met wijlen Composer’s Voice van het Nederlandse Donemus. Hij heeft zich intensief beziggehouden met de inventarisatie van Brittens nagelaten ongepubliceerde werken. De jonge Britten was uiterst productief, maar liet ook veel werk onafgemaakt liggen. Hij kon zich dat permitteren – er was werk genoeg, en nieuwe belangrijke opdrachten buitelden over elkaaar heen.

Een van de meest interessante van die opdrachten betreft een klarinetconcert, waarvoor klarinettist Benny Goodman contact zocht met Brittens uitgever, Boosey & Hawkes. Britten had Goodman het klarinetconcert van Mozart horen spelen, en was onder de indruk. Wel verwonderde hij zich over de nervositeit van de solist, en de aanwezigheid van bladmuziek op de lessenaar. Britten begon aan het concert, maar in het heen-en-weer tussen Amerika en Engeland werd de partituur in ontwikkeling door de douane in beslag genomen. Het was oorlog en er zouden geheime codes in kunnen voorkomen. Geen wonder dat Britten het stuk vergat. Bovendien speelde de opera Peter Grimes bij zijn terugkomst de hoofdrol in zijn componistenbrein. Colin Matthews heeft de vergeten schetsen gekoppeld aan eerdere werken van Britten, zonder al te veel ingrijpen – naar zijn eigen zeggen: het is negentig procent Britten. Hij heeft bewust de naam Clarinet Concerto vermeden – Movements for a Clarinet Concerto leest bescheiden maar klinkt als een klok. Meesterklarinettist Michael Collins is er kennelijk blij mee.

Meerdere losse schetsen voor strijkorkest zijn inmiddels ontdekt, uitgewerkt en uitgevoerd. Edward Gardner nam onlangs twee ervan op voor het label Chandos – de cd is hier besproken – en ook hier vond Colin Matthews genoeg materiaal voor een ‘Untitled Fragment’. Het Rondo Concertante voor piano en strijkers is uiteindelijk een substantiele partituur van een kwartier geworden, dank zij de inventieve inzichten van Matthews.

Het overlijden van hoornist Dennis Brain op 36-jarige leeftijd kwam hard aan bij Britten, zeker na de net voltooide Canticle III, ‘Still falls the rain’, gecomponeerd voor Britten zelf, Pears en Brain. Een In Memoriam Dennis Brain voor vier hoorns en strijkers (1958) was de spontane reactie, die helaas niet verder kwam dan een Introductie en het torso van een Allegro. Het is een van de weinige onvoltooide werken van de volgroeide componist. De Variations voor piano zijn een werk van veel latere datum: ze dateren uit 1965, en werden ontworpen voor de Leeds Piano Competition. Het werk blijft steken bij de zesde van tien geplande variaties.

Dit soort uitgaven is in de eerste plaats interessant voor de verzamelaar die iedere noot van Britten in zijn bezit wil hebben. Die wordt hier op zijn wenken bediend. Wat mij betreft is er een nog veel doorslaggevender reden om deze schijf aan te bevelen, en dat is de uitvoering van Les Illuminations. Britten schreef het werk voor een sopraan, en de Franse Sandrine Piau maakt het hier tot haar onvervreemdbare eigendom. Schitterend gezongen, naturel in de uitspraak, en zonder enige affectatie. Een uitvoering om te koesteren, en dat doen de musici van Northern Symphonia onder chef-dirigent Thomas Zehetmair dan ook. Of hij zelf de vioolsoli voor zijn rekening neemt wordt niet vermeld, maar het zou me niet verbazen.

index