CD-recensie
© Siebe Riedstra, oktober 2019
Beethoven: Pianosonate nr. 17 in d, op. 31 nr. 2 (Der Sturm) - nr. 14 in cis, op. 27 nr. 2 (Mondschein) - Eroica Variaties op. 35 Keiko Shichijo (fortepiano) |
 |
De Japanse pianiste Keiko Shichijo schreef zelf een inleidende tekst bij deze uitgave, die de titel Beethoven 1802 meekreeg. Daarin vertelt ze hoe ze 'tien jaar geleden' een telefoontje kreeg uit Wenen, waarin ze attent werd gemaakt op een fortepiano uit 1802 van de bouwer Frère et Soeur Stein. Het instrument was op dat moment onbespeelbaar, maar Shichijo voelde zich er sterk tot aangetrokken en sloot de koop. In pianorestaurateur Sietse Kok vond ze een bezielde vakman: hij ging zover dat hij eerst een replica van het instrument vervaardigde voordat hij tot restauratie overging. Een hartverwarmend staaltje van toewijding aan je vak! In 2011 was de restauratie voltooid. De bijsluiter vermeldt augustus 2016 als opnamedatum, en inmiddels zijn we drie jaar verder. Het heeft dus lang geduurd voordat we dit bijzondere instrument te horen krijgen, en bijzonder mag men een fortepiano uit 1802 toch wel noemen.
De pianofirma Frère et Soeur Stein werd in 1794 opgericht door broer en zus Nanette en Matthäus Andreas Stein, kinderen van orgel- en pianobouwer Johann Andreas Stein (overleden in 1792). In 1802 kregen Nanette en Matthäus onenigheid over de te volgen koers, en dus is dit instrument een van de laatste fortepiano's van de firma. De toelichting is een beetje vaag over het vervolg van de geschiedenis, maar die verliep als volgt: samen met haar echtgenoot Andreas Streicher zette Nanette de firma voort, en Streicher piano's zijn in de loop van de negentiende eeuw een begrip geworden. De vriendschap tussen Beethoven en Nanette Streicher leidde tot belangrijke vernieuwingen in de ontwikkeling van de pianobouw.
Keiko Shichijo woont al geruime tijd in Nederland en geeft sinds 2017 les aan het Fontys Conservatorium in Tilburg. Het is de moeite waard om te citeren wat zij zelf over de eigenschappen van haar Stein fortepiano te vertellen heeft:
'Het is een van de grootste uitdagingen om dit instrument te proberen te bespelen zonder terugslagcontrole. Als ik een beetje te hard op de toets druk, stuitert de hamer onmiddellijk terug en slaat twee keer op de snaren. Aan de andere kant, wanneer correct bespeeld, verloopt de actie erg soepel. Als je zacht speelt, voelt het alsof de afzonderlijke noten in elkaar overvloeien en de karakters van de akkoorden verlichten.'
Shichijo heeft zich in alle opzichten meester gemaakt van dit instrument, ondanks voornoemde uitdagingen. Het is duidelijk dat een instrument uit 1802 nog met één been in de oude traditie staat, en invloeden laat horen van de strakke klank van het klavecimbel. Dat heeft ook grote voordelen, die vooral te maken hebben met een opvallende doorzichtigheid in de klank. De bassen staan weldadig strak (uiteraard lopen de snaren niet kruiselings), het middenregister is sonoor en de discant is mooi boventoonrijk. Shichijo heeft zich hoorbaar ingespannen om instrument en componist optimaal in elkaars nabijheid te brengen. Haar technisch raffinement is onberispelijk en haar muzikaliteit werkt aanstekelijk, vooral in de Sturmsonate en de Eroica Variaties. In de Mondscheinsonate merken we dat het instrument haar beperkingen oplegt - latere verworvenheden als una corda kende men nog niet - maar de grotere doorzichtigheid maakt veel goed en zorgt voor een bijna nieuwe luisterervaring. Een ervaring die extra reliëf krijgt door de doorzonkwaliteit van de puike opname, verzorgd door Guido Tichelman.