CD-recensie

 

© Siebe Riedstra, september 2021

Bach: Die Kunst der Fuge BWV 1080

Les inAttendus: Vincent Lhermet (accordeon), Marianne Müller (viola da gamba), Alice Piérot (viool)
Harmonia Mundi HMM 905313 • 73' •
Opname: dec. 2019, La Courroie, Entraigues-sur-la-Sorgue (F)

   

Het lijkt gekkenwerk. De Kunst der Fuge gespeeld door een viool, een accordeon en een viola da gamba. Alsof de tweede viool en de altviool van het beoogde strijkkwartet de trein hebben gemist en een accordeonist – die toevallig bij de ingang van de zaal Bach zat te spelen om een zakcentje bij te verdienen – de uitvoering kwam redden. Complètement inattendu – geheel en al onverwacht.

Dat men op een accordeon uitstekend Bach kan vertolken werd al meer dan een halve eeuw geleden bewezen door Harry Mooten (1928-1996), de ‘grote grijze geitenbreier' die in 1972 een Edison ontving voor de wijze waarop hij Bach en Scarlatti op de accordeon vertolkte. Maar om de accordeon te combineren met een viola da gamba (de hoestekst spreekt van bass viol ) is een stunt die werkelijk het predicaat inattendu, onverwacht, verdient. Ze is het gevolg van de ontmoeting tussen gambiste Marianne Müller en accordeonist Vincent Lhermet, die in 2015 besloten tot een publieke samenwerking en met hun eerste cd Poetical Humors overtuigend aantoonden dat de combinatie uitstekend werkt.

Bach schreef zijn streng vierstemmige Kunst der Fuge uit op vier notenbalken, een traditie die wat betreft het noteren van fuga's teruggaat tot Frescobaldi. Toch is er meer dan twee eeuwen gesteggeld over de vraag hoe deze ‘partituur' geïnstrumenteerd zou moeten worden. Pas toen Gustav Leonhardt met zekerheid wist aan te tonen dat de meest geschikte uitvoering toch echt op het klavecimbel gerealiseerd kan worden bedaarden de gemoederen enigszins. Maar de neiging om deze vier gelijkwaardige stemmen onafhankelijk te laten klinken bleef onverminderd bestaan, waarbij een strijkkwartet of gambaconsort voor de hand liggen.

Om in de buurt van die oplossing te geraken riepen Müller en Lhermet de hulp in van Alice Pierot, bespeelster van de barokviool. Omdat de accordeon bestaat uit een onafhankelijk van elkaar opererende discant en baskant beschikten ze over een vierstemmig klankpalet van sopraan, alt, tenor en bas. Waarbij sopraan en alt afwisselend door viool en accordeon kunnen worden gespeeld, en bas en tenor door viola da gamba en accordeon. Wat op papier klopt hoeft in de praktijk nog lang niet te werken, maar wat er op deze cd tot klinken komt overtuigt voor honderd procent. Probeert u in dit vierstemmige weefsel maar eens te onderscheiden waar precies wordt gestreken of geblazen.

De Kunst der Fuge bestaat uit 14 vierstemmige fuga's (alleen nummer 8 en 13 zijn driestemmig), plus vier tweestemmige canons, en bestaat kort door de bocht in twee versies, een vroeg manuscript en een gedrukte versie; de praktische uitwerking is bij iedere presentatie van de Kunst weer anders. Les inAttendus houden zich aan de gedrukte versie, met achtereenvolgens Contrapunctus 1-13, gevolgd door de canons en afgesloten met de beroemde Contrapunctus 14, de onvoltooide Fuga a tre soggetti. Bachs zoon Carl Philipp Emanuel heeft voor eeuwige verwarring weten te zorgen door ons wijs te maken dat Bach bij wijze van spreken met de pen in de hand is gestorven bij het noteren van deze fuga.

Er zijn twee puntjes van aandacht die niet onvermeld mogen blijven. In Contrapunctus 12 en 13 levert Bach een staaltje onovertroffen vakmanschap. Die bestaan namelijk uit twee spiegelfuga's – je kunt de noten van de gewone versie (Rectus) in spiegelschrift opschrijven, dan bloeit daaruit een nieuwe versie (Inversus). Wonderschoon en onovertroffen. Waarom Les inAttendus ervoor gekozen heeft om van deze beide Contrapuncti alleen de Rectus versie te spelen is niet duidelijk. Wat betreft de opnamekwaliteit is nog op te merken dat de accordeon in het tenorregister ietsje minder pregnant aanspreekt, waardoor de balans tussen de vier stemmen soms enigszins in het geding komt; een goed voorbeeld is de inzet van Contrapunctus 2.

Voor het overige niets dan lof voor de onverwachte schoonheid van deze verrassende combinatie van instrumenten. Als ‘teaser' verwijs ik u graag naar YouTube, waar een gefilmde opname van Les inAttendus te zien is in een uitvoering van Contrapunctus 1 en 9.


index

Home  -  Actueel  -  Audio  -  Muziek  -  Video  -  Boeken  -  Links