CD-recensie

© Siebe Riedstra, februari 2017

The set ends with one of the most original and remarkable of all this very original and remarkable composer's work, the set of variations entitled 'Le Festin d'Esope' - worthy of a place beside the Diabelli Variations of Beethoven, the Paganini Variations of Brahms, and the Bach Variations of Reger.
Kaikhosru Sorabji over 'Le Festin d'Esope' op. 39 nr. 12

	Charles-Valentin Alkan

Van Charles-Valentin Alkan bestaan maar twee foto's. Op één ervan is hij op de rug gezien - een keurige heer met hoge hoed en paraplu. Kenmerkend voor de man die de tweede helft van zijn tachtig levensjaren doorbracht als een kluizenaar. In Parijs, dat wel.

Alkan (1813-1888) is een vrijwel exacte tijdgenoot van Franz Liszt en werd door tijdgenoten als diens grote rivaal gezien. De eerste helft van zijn leven bracht hij door als rondreizend en uiterst succesvol pianovirtuoos. In 1848 werd hij gepasseerd voor een positie als pianodocent aan het Parijse Conservatoire en in 1849 overleed zijn goede vriend Chopin. Redenen genoeg om zich terug te trekken uit het concertleven en de resterende tijd van zijn leven door te brengen met componeren en filosoferen. Hij werd geboren als Charles-Valentin Morhange, als oudste van vijf kinderen van Alkan Morhange. Zijn vader was muziekleraar in de Marais, de joodse wijk van Parijs. Zowel Charles-Valentin als zijn broers kozen de voornaam van vader Morhange als hun nieuwe naam. Zijn joodse afkomst inspireerde hem tot diepgaande studies en vertalingen van de talmud en de bijbel. Het verhaal gaat dat hij gestorven zou zijn door een vallende bijbel, andere geruchten spreken van een omgevallen boekenkast.

Het jaar 1813 was een goed componistenjaar: het is niet alleen het geboortejaar van Alkan, ook Wagner en Verdi zagen het levenslicht. Van de enorme omwentelingen die Liszt en Wagner in het negentiende-eeuwse componeren teweegbrachten moest Alkan (net als Verdi) niets hebben - in zijn componeren is hij de regelrechte opvolger van Beethoven. Alkan beperkte zich tot het scheppen van een groot oeuvre voor de piano, en heeft zichzelf daarmee kolossale beperkingen opgelegd. Publieke erkenning stond in het Parijs van zijn tijd alleen open voor operacomponisten.

Veertig jaar lang, en afgeschermd voor ongewenste bezoekers door een trouwe huisknecht voorzag Alkan in zijn levensonderhoud door pianoles te geven aan gefortuneerde demoiselles. Zo ontstond een massieve verzameling pianowerken die zijn gelijke niet kent. De moeilijkheidsgraad is schier onoverwinnelijk, de lengte is niet te overbruggen en de kwaliteit ervan is nog steeds niet goed in te schatten. Hoe moet de muziekliefhebber omgaan met eeen opus als de '12 Études dans tous les tons mineurs' opus 39? Men wordt daar geconfronteerd met een onderverdeling die zijn gelijke niet kent. De Etudes vier tot zeven beslaan een complete Symphonie pour piano seul in vier delen, en alsof dat nog nier genoeg is vormen de nummers acht tot tien een Concert pour piano seul. De lengte van deze werken is onthutsend: alleen het 'pianoconcert' neemt bijna een uur in beslag. Geen wonder dat de interesse van gevestigde virtuozen destijds niet geprikkeld werd.

De opkomst van de cd, en daaraan gekoppeld de uitbreiding van het repertoire door de activiteiten van onafhankelijke labels, heeft voor uitvoerenden zowel als publiek de deur voor Alkan geopend. De Britse pianist Ronald Smith zette de deur in de jaren zestig al op een kier met opnamen voor EMI en een biografie. De Fransman Marc-André Hamelin zette hem verder open met een aantal cd's voor het label Hyperion. Nu mogen we aan dat illustere gezelschap een Italiaan toevoegen, Vincenzo Maltempo. Zijn bijdragen hebben zoveel enthousiasme losgemaakt dat hij tot erelid benoemd werd van de door Ronals Smith opgerichte Alkan Society. Het is overigens wel even opletten, want de in deze box verzamelde registraties verschenen eerder op drie separate cd's, eveneens op het label Piano Classics, onder de nummers PCL0038 (Symphonie) - PCL0056 (Esope) - PCL0061 (Concert).

Vincenzo Maltempo (1985) heeft alles in huis om deze werken te ontdoen van de stigma's waaronder ze sinds hun ontstaan geleden hebben. Ze zijn niet onspeelbaar wanneer je de techniek in huis hebt, ze zijn niet te lang wanneer je erin gelooft, en de kwaliteit van de muziek kan stijgen tot bijna Beethoveniaanse hoogten. Het laatste deel van de Sonate 'Les quatre ages' levert daarvoor het indrukwekkende bewijs. Een ideale uitgave om met deze enigmatische toondichter kennis te maken.

index