CD-recensie
© Siebe Riedstra, oktober 2009
 |
Adams: Doctor Atomic Symphony (2007) - Guide to Strange Places (2001).
St.Louis Symphony Orchestra o.l.v. David Robertson.
Nonesuch 7559799328 • 48' •
Dit is de fonografische premičre van twee grote orkestwerken van Amerika's bekendste klassieke toondichter van het moment, John Adams (1947). Zijn vliegende start heeft John Adams - behalve aan zijn eigen grote talent - te danken aan de Nederlandse dirigent Edo de Waart. Toen de Waart in 1977 aantrad als chef-dirigent van het San Fransisco Symphony Orchestra, stelde hij Adams aan als adviseur voor nieuwe muziek. Sterker nog: voor de opening van de nieuwe concertzaal in 1981 gaf hij de jonge en nog onervaren componist de opdracht tot het schrijven van een groot werk voor koor en orkest. Dat werd Harmonium en het succes ervan sloeg in als een bom. De samenwerking met de Waart heeft nog vele meesterlijke stukken opgeleverd waarvan er een groot aantal in Nederland is uitgevoerd, uiteraard door het Radio Filharmonisch Orkest en in de ZaterdagMatinee. In oktober 2001 stond daar een Amerikaans programma op de lessenaars, met werken van Charles Ives, Lou Harrison (Pianoconcert), Morton Feldman en Adams (Guide to strange places). Omdat de Waart geblesseerd raakte tijdens de voorbereiding nam Adams zelf de directie over. Dat was de wereldpremičre van Guide to Strange Places, een gecombineerde opdracht van de ZaterdagMatinee, de BBC en het Sydney Symphony Orchestra, de Waart's 'andere' orkest in die periode. In zijn autobiografie Hallelujah Junction schrijft Adams: "Ik moet onbewust een voorgevoel hebben gehad dat er iets verondrustends stond te gebeuren, toen ik na El Nińo een orkestwerk van vijfentwintig minuten maakte met de naam Guide to Strange Places. Voor mijn geestesoog zweefde het beeld van laat negentiende-eeuwse pictorale orkestwerken als Schilderijententoonstelling, L'apprenti sorcier en De Gouden Haan. De aanvankelijke inspiratie kwam uit een reisgids, Guide de la Provence mystérieuse, die ik vond tijdens een verblijf op het Franse platteland in het huis van een kennis. Dat boek bevatte een lange opsomming van vreemsoortige locaties in de Provence, plekken waar in vervlogen tijden moorden, wonderen, verschijningen, spookverhalen, en wat dies meer zij, hadden plaatsgevonden. Guide to Strange Places begint met een furieus gezoem in de strijkers, en stort zich dan zonder aarzelen in een reis die ik al eerder maakte in de 'travel music' van sommige eerdere stukken (Hoodoo Zephyr, Common Tones in Simple Time, Road Movies), maar de omgeving is onrustiger. Het is een intense, bij tijden uitputtende, ononderbroken 'gids' naar innerlijke plekken, culminerend in een woeste reeks hockets tussen stekende strijkers, donderende pauken en grommende koperblazers. Terwijl ik het werk componeerde in de maanden die voorafgingen aan 11 september 2001, dirigeerde ik de premičre een maand na de aanslagen. Ik maakte de reis naar Amsterdam in dat dreigende klimaat van angst en voorgevoelens, door bijna lege vliegvelden en langs wantrouwig veiligheidspersoneel. Zodra ik de muziek hoorde, begreep ik dat ik onbewust diezelfde onrustig makende sfeer in klanken had vastgelegd".
 |
|
| John Adams |
Doctor Atomic is de derde avondvullende opera die Adams heeft gecomponeerd. Onderwerp is de eerste test met een atoombom in 1945, met het inmiddels bekende catastrofale vervolg, de bombardementen op Hiroshima en Nagasaki. Wonder boven wonder werd de opera inmiddels uitgevoerd door de Metropolitan Opera in New York. De Amsterdamse productie van een paar jaar geleden werd vastgelegd op dvd. Adams heeft een uitstekend instinct voor hergebruik van goede ideeën. Zo bewerkte hij orkestrale delen uit zijn eerste opera Nixon in China, in de vorm van The Chairman Dances. Uit zijn tweede opera kwamen de 'Choruses from The Death of Klinghoffer'. Het lag voor de hand dat ook Doctor Atomic een afgeleid werk voor concertgebruik zou opleveren. Het is de Doctor Atomic Symphony geworden, een driedelig werk van zo'n vijfentwintig minuten. Adams voelde zich naar eigen zeggen "als een filmmaker, met blikken en blikken vol materiaal, waarvan de inhoud op een zinvolle manier herschikt moest worden". De driedelige symfonie bevat muziek uit de ouverture, de 'paniekscene' uit de tweede akte, de militaire secties uit de eerste akte en de schitterende aria waarmee de eerste akte afsluit: Batter my heart. Dat die aria niet gezongen wordt maar over diverse instrumenten in het orkest is verdeeld zal voor veel operaliefhebbers een teleurstelling zijn. De symfonie ontstond in een opdracht van de Carnegie Hall Corporation, het Saint Louis Symphony Orchestra, en de BBC voor de BBC Proms. De wereldpremičre vond plaats tijdens de Proms van 2007, in de Royal Albert Hall, waar de componist de leiding had over het BBC Symphony Orchestra.
Dit is niet alleen de premičre van deze beide werken, het is ook de eerste cd die verschijnt van het Saint Louis Symphony Orchestra onder zijn nieuwe chef-dirigent David Robertson, de opvolger van Hans Vonk bij dit orkest. De voorganger van Hams Vonk was Leonard Slatkin, die met dit orkest vele tientallen gewaardeerde opnamen maakte van Amerikaans repertoire, aanvankelijk voor VOX, later voor RCA. Kennelijk neemt Robertson wat dat betreft het stokje weer van Slatkin over.
Uitvoering en opname zijn uitstekend verzorgd, maar Nonesuch houdt vast aan de hardnekkige gewoonte om cd's te vullen alsof het om twee kanten van een elpee gaat. Deze muziek is gelukkig voor meerdere interpretaties vatbaar. Zo was de uitvoering destijds bij de premičre van Guide to Strange Places door het Radio Filharmonisch Orkest ook niet voor de poes. En Marin Alsop laat op YouTube horen dat ook zij haar mannetje staat, in een meeslepende uitvoering van de Doctor Atomic Symphony. Jammer dat een geplande samenwerking met Naxos om de orkestwerken van Adams in Hilversum op te nemen, door dom gekissebis tussen Adams en Naxos is afgeblazen.