CD-recensie
© Maarten Brandt, maart 2008 |
||
Goebbels: Landschaft mit entfernten Verwandten. David Bennent (stem), Georg Nigl (bariton), Deutscher Kammerchor en Ensemble Modern o.l.v. Franck Ollu. ECM 4765838 1811 • 80' •
De Duitse in 1952 geboren componist Heiner Goebbels is in ons land bepaald geen onbekende. Nog deze maand wijdde het Koninklijk Conservatorium een groots festival aan hem waar hij zelf ook voortdurend acte de présènce gaf. In 2006 was hij samen met de Russische componiste Sofia Goebaidoelina te gast bij het Noord Nederlands Orkest, dat jaarlijks tal van spraakmakende projecten rond eigentijdse componisten organiseert waar menig regionaal ensemble alhier een voorbeeld aan kan nemen. Ook in het kader van het Holland Festival werd aandacht aan Goebbels geschonken: in 2003 had de Nederlandse première plaats van zijn spraakmakende – mede naar aanleiding van de terroristische aanslagen op het New Yorkse World Trade Center op 11 september 2001 geschreven - en in 2002 te Geneve te doop gehouden opera ‘Landschaft mit entfernten Verwandten’. Daarvan brengt ECM nu een als een klok klinkende en in 2004 te Parijs vereeuwigde live-registratie op cd uit. Het valt niet mee de essentie van Goebbels componeren onder een noemer te brengen, daarvoor is zijn oriëntatie te veelzijdig. Net zoals onze landgenoot Louis Andriessen staat ook Goebbels met beide benen midden in de maatschappij. In zekere zin begonnen de carrières van deze muziekvinders op dezelfde manier. Andriessen richtte in 1972 het straatorkest ‘De Volharding’ op en zijn Duitse collega vier jaar later het ‘Sogenanntes Linksradikales Blasorchester’. Ook delen zij duidelijk hun sterke affiniteit met het theater met elkaar en hun ondubbelzinnige belangstelling voor popmuziek en jazz. Verder is Goebbels buitengewoon geïnteresseerd in de mogelijkheden van de moderne media en de elektronica. Een ander punt van overeenkomst is dat zowel Andriessen als Goebbels professor zijn, de een aan de universiteit van Leiden en Goebbels in Giessen waar hij sedert 1999 toegepaste theaterwetenschap doceert. Spektakel Het zal daarom niemand verbazen dat theatrale, visuele en auditieve elementen in veel werken van Goebbels om het voorste gelid strijden. Ook en niet in de laatste plaats in zijn opera ‘Landschaft mit entfernten Verwandten’ een gigantisch spektakel van ruim twee uur waarvan op deze cd de muziek is te horen en het geheel is teruggebracht tot een speelduur van tachtig minuten. Hoe ruimhartig men het begrip opera kan opvatten, blijkt uit deze in nauwe samenwerking met Ensemble Modern tot stand gekomen productie. John Adams zei het al in een elders op deze site te lezen interview met ondergetekende: “opera, dat is zo’n vage term omdat het in principe van alles kan betekenen.” En dat is dan ook de reden waarom Adams pleit voor de term ‘muziektheater’. En muziektheater, daar draait het bij Goebbels heel duidelijk om, in welk verband de ene keer het theatrale element de overhand hand heeft en op een ander ogenblik de muziek. Geen Gesamtkunstwerk Opmerkelijk bij de cd-uitgave van Goebbels ‘Landschaft mit entfernten Verwandten’ is dat het booklet geen spat toelichting bevat op het stuk in kwestie, maar louter en alleen de gezongen teksten, waarvan met name die van Gertrude Stein en Henri Michaux van groot belang zijn en die het fenomeen oorlog op allerhande niveaus centraal stellen. Het ontbreken van werkcommentaren is geheel overeenkomstig Goebbels’ opvatting dat hij alles ‘im Frage’ wil stellen, dat wat de musici doen, dat wat er te zien en te horen is etc. Want, hoewel het lijkt alsof Goebbels met deze ‘opera’ een Gesamtkunstwerk beoogt, is in feite het tegenovergestelde het geval. Een Gesamtkunstwerk veronderstelt immers een dramatisch concept, waar alle deelaspecten zich naar hebben te voegen: er is een duidelijke ‘boodschap’ die via een veelheid aan ideeën op de toeschouwers moet worden overgebracht. Bij Goebbels echter staan de verschillende lagen – visueel, muzikaal en theatraal – naast elkaar. Daarbij is het zaak dat de toehoorder zelf zijn of haar weg daarin vindt, zijn of haar eigen plaats daarin bepaalt, zonder dat er door een componist – in dit geval Goebbels – van boven af iets wordt opgelegd. Strategie Wie oppervlakkig luistert hoort een lappendeken van popmuziek, Jazz en inheemse muziek voorbijkomen, al dan niet gelardeerd met elektronische effecten. Soms lijkt even de impressie van een zekere vrijblijvendheid te ontstaan, maar wie zich openstelt en geconcentreerd luistert en dit laatste bij voorkeur meer dan eenmaal, die wordt telkens meer door het geheel geabsorbeerd waarvan, gaande het verloop, soms iets hypnotiserends om niet te zeggen hallucinerends uitgaat. Hier geldt ondubbelzinnig het adagium van het geheel dat meer is dan de som van de delen, iets wat niet duidelijk wordt aan de hand van een steekproefsgewijs luisteren maar slechts bij machte van het grondig ondergaan van het totaal. Want zoveel is duidelijk: ‘Landschaft mit entfernten Verwandten’ is dan wel geen Gesamtkunstwerk, de strategie waardoor het geheel wordt geschraagd is onwrikbaar. Hoe fascinerend deze uitvoering ook is, jammer is wel dat het visuele element ontbreekt en dat men in het ongewisse blijft omtrent de relatie van de tachtig minuten muziek tot het scenische gebeuren. Ik zie dan ook met zeer grote belangstelling uit naar een dvd-uitgave van de integrale opera. index | ||