CD-recensie

 

© Kees de Leeuw, februari 2018

 

Cabanilles - Keyboard Music Vol. 2

Cabanilles: Tientos nrs. 4, 10, 15, 16, 24, 42, 65, 97, 109, 126 - 11 versos de cuarto tono - 2 versos sobra Ava Maria Stella - Pasacalles no. 4

Timothy Roberts (orgel, klavecimbel)
Toccata Classics TOCC 0406 • 79' •
Opname: 30-31 mei 2017, Sant Jaume, Vila-real, Castellón/Valencia; 20 augustus 2006, San José, Navalcarnero, Madrid; 17 november 2015, atelier Michael Johnson, Fontmell Magna, Dorset

   

De Spaanse componist Juan (Joan) Bautista José Cabanilles (1644-1712) leerde ik als kind kennen via de vaak door mijn vader gedraaide lp Happy organ music van Stoffel van Viegen. Vrolijke lichtvoetige gavottes van Dieudonné Raick werden afgewisseld met de Batalla Imperial van de Spanjaard, een compositie die overigens soms aan collega Johann Caspar Kerll wordt toegeschreven . Een wereld van verschil tussen Raick en Cabanilles, waarbij de imponerende krijgshaftige muziek mij aanvankelijk niet erg kon bekoren. Later ontdekte ik het kleurrijke en spannende in deze compositie. Overweldigend, maar misschien ook wel op effect belust en welllicht niet representatief. Reden genoeg om enkele decennia later deze cd te beluisteren om een genuanceerder beeld te vormen.

De Spanjaard blijkt enorm productief te zijn geweest, zodanig dat zelfs gesuggereerd wordt dat hij qua orgelwerken de meest productieve componist is. Er schijnen meer dan duizend orgelwerken van zijn hand te zijn. Een totaaloverzicht ontbreekt omdat de uitgave van de verzamelde werken, begonnen in 1927(!), nog niet voltooid is. Het is dan ook een enorme klus want er zijn veel onvolledige en slordige afschriften, waar vaak essentiële gegevens ontbreken. Diverse composities werden niet door de meester maar door zijn, soms beduidend minder kundige, studenten genoteerd. In enkele gevallen zijn de werken aangepast omdat ze bij voorbeeld op een orgel met minder registers werden uitgevoerd en dat gebeurde niet altijd kundig. Iedereen die maar iets weet van het minutieuze detectivewerk bij de uitgave van dit soort bladmuziek zal begrijpen hoe tijdrovend en inspannend dit is.
Wel is duidelijk dat de componist praktisch alleen orgelwerken componeerde. Het zijn veel werken voor gebruik in de kerkdienst. Dit is voor de hand liggend want Cabanilles was bijna zijn hele volwassen leven lang organist van de kathedraal in Valencia. Hij werd in 1665 zelfs unaniem als tweede organist gekozen, terwijl hij toen nog geen priester was, terwijl dit een voorwaarde was. Al spoedig werd hij eerste organist en kreeg alsnog de priesterwijding. De laatste jaren van zijn leven was Cabanilles vaak ziek en moest zijn plek achter het orgel aan anderen overlaten.
José Elías, een leerling, schijnt in een zoek geraakt manuscript te hebben geschreven dat Cabanilles op kerkelijke hoogtijdagen vaak in Frankrijk het orgel bespeelde. Gezien de afstand Valencia-Frankrijk, circa 500 kilometer, lijkt dat niet erg waarschijnlijk. Het geeft misschien wel aan hoe Cabanilles bewonderd werd, iets dat de Britse musicus Timothy Roberts ook doet. Hij verbleef langere tijd in Zuid-Europa en raakte in de ban van de in zijn woorden "grootste Spaanse barokcomponist" en hoopt nog meer cd's met Cabanilles' muziek op te nemen.

Als ik niet zou weten wie de componist van de cd was zou ik gegokt hebben op een gevorderde Girolamo Frescobaldi, die overigens overleed in het jaar voor Cabanilles geboren werd. In het cd-boekje las ik vervolgens dat de Spanjaard onder meer de muziek van Kerll en Frescobaldi kende. Blijkbaar is hij hoorbaar beïnvloed door de laatste. In Cabanilles' tijd won de Italiaanse muziek aan invloed in Spanje en Valencia ligt relatief dichtbij Italië.
De muziek van Cabanilles lijkt meer in de renaissance dan in de barok geworteld, hoewel sommige composities zo uitbundig zijn dat men haast aan rococo moet denken. De verzen zijn meestal heel kort maar toch zeer afwisselend en niet al te uitbundig, wat gezien het liturgisch gebruik niet al te verwonderlijk is. In zijn tientos (Timothy Roberts noemt in zijn Engelse tekst essay als meest correcte vertaling) kon Cabanilles zich helemaal uitleven. Een sterke nadruk op het contrapunt met meestal een vast aantal stemmen. Tegelijkertijd blijkt er ondanks het strakke stramien ruimte te zijn voor improvisatie. Soms is de muziek flamboyant en bijna wild. Als je de orgelmuziek van de katholieke Spanjaard vergelijkt met die van zijn Deens-Duitse protestantse tijdgenoot Dietrich Buxtehude (1637-1707) hoor je een wereld van verschil.

In de streek bij Valencia zijn er in de Spaanse burgeroorlog veel orgels verloren gegaan. Maar Timothy Roberts vond in het gerestaureerde orgel van de Sant Jaume nabij Valencia een vroeg 18de-eeuws orgel dat zich naar zijn mening prima leent voor deze muziek. Met alle respect voor Stoffel van Viegen, ik denk dat de interpretatie van Roberts en het orgel de muziek van Cabanilles veel meer recht doet.

Cabanilles bespeelde meer toetsinstrumenten. Het is omstreden of hij bewust voor deze instrumenten componeerde. Twee werken op deze cd worden op een klavecimbel uitgevoerd. Mooi, maar in mijn oren detoneert het toch wat na 70 minuten orgel. Maar dat is e enige smet op deze voortreffelijke cd.


index

Home  -  Actueel  -  Audio  -  Muziek  -  Video  -  Boeken  -  Links