CD-recensie
© Harry-Imre Dijkstra, september 2021
Bartók - Orchestral Works 2 Bartók: De wonderbaarlijke Mandarijn Sz 73 – Hongaarse boerenliederen Sz 100 – Suite nr. 2 Sz 34 BBC Scottish Symphony Orchestra o.l.v. Thomas Dausgaard |
Voor een gezellige avond is het pantomimeballet De wonderbaarlijke Mandarijn niet de beste keuze: zelden schreef een componist in de jaren '10 van de twintigste eeuw zulke naargeestige, uit kil staal getrokken muziek, die de klauwen diep in de ingewanden zet. Bartók had goede aanleiding voor het hanteren van deze stijl: zijn land werd tijdens het ontstaan van het werk wreed gestoord door de Eerste Wereldoorog, er was de teloorgang van de Dubbelmonarchie, machtswisselingen tussen communisten en nationalisten en hijzelf had ternauwernood de Spaanse griep overleefd, een pandemie van een ietwat ander kaliber dan de huidige...
Het verhaal van de ‘pantomime grotesque' van schrijver Menyhért Lengyel paste ook goed bij de tijd: de genadeloze dieven die een prostituee gebruiken om mannen te lokken en te beroven en aanvankelijk tevergeefs een Chinese keizerlijke bestuursambtenaar proberen te doden, krijgen in dit verhaal zeker niet hun straf. De buit is hun loon, slachtoffers tellen niet, het meedogenloze leven in de moderne stad is een smerig leven en je kunt het slechts proberen te óverleven. Het is de liefde van het lokmeisje die de Chinees laat sterven, het is die troost van de eenzaamheid, zo hard en sensueel tegelijk, in deze muziek samengebracht.
Dausgaard en zijn Britse orkest leggen hier een zeldzaam sterke visie neer en de uitvoering, die we tot de sterkste van de afgelopen jaren moeten rekenen, doet de luisteraar sidderen. Het luid aanwezige koper laat hij niet tetteren maar wel priemend glanzen, de strijkers gaan woest tekeer maar hebben ook de precisie om hun strijkstokken als sprokkelhout over de snaren te laten stuiteren. Mooie houtblazers die veel ruimte krijgen om te exelleren én...een woordloos koor dat in de voorlaatste scène opdoemt. Maar wélk koor?! Het staat nergens vermeld op dit album!
De Hongaarse Boerenliederen lijken in de uitmuntende orkestraties teveel gewicht van de componist gekregen te hebben: zoveel kleuren in erg korte en soms relatief eenvoudige stukjes geeft weinig tijd om het allemaal te verwerken. Als dan een eersteklas orkest als het BBC Scottish SO zich daarin begeeft, wordt het echt overdadig, maar dat valt de uitvoerenden eigenlijk niet te verwijten. Hooguit had men de iets langere liederen kunnen uitkiezen.
De zelden uitgevoerde Suite nr. 2 uit 1905/07 beleeft een exemplarische uitvoering, vol goed uitgewerkte hoofd- en bijzaken en een briljant en meeslepend uitgespeelde orkestratie. Ook bevestigt deze interpretatie Bartóks overtuiging dat het zijn eerste volwassen werk was, waarin de jaren van onderzoek naar volksmuziek in het veld ook zijn duidelijke sporen had achtergelaten. Natuurlijk ademt het nog de volle warmte van de Romantiek en wordt het grote gebaar niet geschuwd. Opvallender is de volstrekte beheersing van het palet en de durf om de tonaliteit flink buiten de lijnen in te kleuren – veel gewaagder dan bijvoorbeeld Mahler of Stravinsky in die tijd.
Het fiere vertoon waarmee Bartók de fuga in het tweede deel laat rondrazen is misschien enigszins opschepperig, maar wie zou hem niet de branie vergeven? Dausgaard geeft het zeer overtuigend en gecontroleerd vorm.
De spikkel in de opname ligt op deel drie, als de basklarinettist de zonderlinge solo van bijna twee minuten zeer ingeleefd brengt, maar vergezeld van een moeilijk te verstaan vibrato dat net zo goed een trilling van de spanning kan zijn. De sfeer die gecreëerd wordt met die warme strijkers valt niet te verloochenen en de klankpracht van dit deel ontvouwt zich wonderschoon; een betoverende wilde tuin! Ook het met zachte en tegelijk duidelijke tred doorlopen slotdeel, dat tegen de verwachting in gedragen en vriendelijk eindigt, imponeert in deze uitvoering zeer. Een memorabel album, dat hevig doet verlangen naar deel 3 van de aan Bartóks werken gewijde serie.