CD-recensie
© Gerard van der Leeuw, april 2019
Jan Wellem - Sacred Music from the era of Johann Wilhelm von der Pfalz-Neuburg (1658-1716) Wilderer: Mis in g - Quando Jesus adest - Custodi me -Te Deum Grua: Alleluja fideles plaudite - Laetatus sum - Beatus vir Norddeutscher Figuralchor, Neue Düsseldorfer Hofmusik o.l.v. Jörg Straube |
 |
In 2009 verscheen deze cd die een prachtig beeld geeft van het hoge niveau van de kerkmuziek aan het hof van Jan Wellem. Op de cd werken van Johann Hugo von Wilderer (1670-1724) en Carlo Pietro Grua de Oude (ca. 1665-1726). Het eerste werk op de cd is de Mis in g-klein, althans, maar daarover later meer het Kyrie en Gloria uit die Mis van Von Wilderer.
Ik meende me vagelijk te herinneren ooit iets over Von Wilderer gelezen te hebben en dat was ook zo, maar het duurde even voordat ik alles weer paraat had. Het is een interessant verhaal. Missa a 2 Violini 2 Viole Bassono 4 voci Cont. di Sig. Wilderer luidt de titel van een manuscript (partituur en uitgeschreven partijen) in de Deutsche Staatsbibliothek in Berlijn. En het handschrift is dat van niemand minder dan Johann Sebastian Bach. Wie was deze Von Wilderer en waarom kopieerde Bach dit werk dat hij gezien de uitgeschreven partijen in Leipzig ook uitgevoerd zal hebben? Johann Hugo von Wilderer studeerde in Venetië bij Giovanni Legrenzi. Vanaf 1667 vinden we hem als hoforganist in Düsseldorf, vanaf 1695 is hij daar Hofkapelmeester. Als tweede kapelmeester functioneert de uit Italië afkomstige Carlo Luigi Pietra Grua. Wilderer wordt ook tot Hofkammerrat benoemd en wordt in 1704/05 door Jan Wellem geadeld. Na de dood van Jan Wellem in 1716 werd het hof in Düsseldorf opgeheven en verhuisde het eerst naar Heidelberg en later naar Mannheim. Von Wilderer ging mee en legde in Mannheim de basis voor het later zo beroemd geworden orkest van de ‘Mannheimers’. Grua ging terug naar Italië en werkte in Venetië samen met Antonio Vivaldi. In 1967 publiceerde de grote Bachkenner Christoph Wolff een artikel waarin hij wees op een aantal opvallende parallellen tussen Wilderers Kyrie en het Kyrie uit Bachs Hohe Messe. (1) Men vergelijke het begin van beide Missen:
En hoewel het artikel van Wolff niet onweersproken bleef, heeft hij in grote lijnen ongetwijfeld gelijk. Uit alles blijkt immers dat Bach zich bij het componeren van de voor Dresden bedoelde Hohe Messe oriënteerde op wat daar gebruikelijk was, zoals de missen van de door hem zeer vereerde Jan Dismas Zelenka. En zo zal hij in de bibliotheek van Dresden ook op de mis van Von Wilderer gestoten zijn. Het is waarschijnlijk dat Von Wilderer een complete mis heeft gecomponeerd. Het hof in Düsseldorf was immers katholiek, maar in de Lutherse traditie, waarin Bach werkte werden uit de mis alleen het Kyrie en het Gloria gebruikt. Zie de zogenaamde ‘Lutherse missen’ van Bach: B.W.V 233-236. Ook de Hohe Messe bestond oorspronkelijk slechts uit Kyrie en Gloria.
Op de cd vinden we naast deze mis van Von Wilderer o.a. ook zijn motet ‘Quando Jesus adest’ uit zijn in Amsterdam bij Estienne Rogier uitgegeven en aan Jan Wellem opgedragen Mudulationi sacrae Op. 1 en zijn in prima pratica-stijl geschreven vijfstemmige Offertorium Custodi mi. Van Grua horen we o.a. een Beatus vir, een vierstemmig motet op de tekst van Psalm 111. Hoogtepunt van de cd is naast de Mis ongetwijfeld het groots opgezette Te Deum van Von Wilderer. Als je naar dit werk luistert begrijp je waarom de keurvorst van Mainz Jan Wellem verzocht bij de plechtigheden in 1711 rond de kroning van Keizer Karl VI ‘die ruhmvolle Hofkapelle zur Kaiserwahl mitzubringen, da weder Churmainz noch andere Fürsten genügend Kräfte besäßen'. Jan Wellem verscheen met zijn sämbtliche Churfürstliche Cammer-Musici in Summa 53, mit 15 Bediente 'und 4 Calcanten aangevuld met 12 Trompeter drey Pauker, Undt Obristtrompeter'.
___________
(1) Zie: Christoph Wolff: Zur musikalischen Vorgeschichte des Kyrie aus Johann Sebastian Bachs Messe in h-moll, Festschrift Bruno Stäblein. Kassel, 1967, p. 316v.