CD-recensie

 

© Gerard van der Leeuw, juni 2021

The Haydn Project 2032 - Vol. 9

Haydn: Symfonie nr. 35 in Bes - Symfonie nr. 45 in fis (Afscheid) - Scena di Berenice - Symfonie nr. 15 in D

Sandrine Piau (sopraan), Il Giardino Armonico o.l.v. Giovanni Antonini
Alpha 684 • 78' •
Opname: nov. 2018, Dobbiaco (I)

   

Langzaam, maar gestaag bouwt dirigent Giovanni Antonini verder aan zijn project Haydn 2032: de opname van alle 107 symfonieën van Joseph Haydn. Onlangs verscheen alweer cd nr. 9: L’ addio, het afscheid. En het hoeft nauwelijks meer betoog: ook deze cd is een voltreffer. Een superieur spelend Il Giardino Armonico realiseert met enorme inzet de steeds hogere eisen van dirigent Giovanni Antonini, die zich meer en meer ontpopt als de Haydn-dirigent tout court. Wat een grandioze uitvoeringen zijn dit!

Zoals de titel van de cd doet vermoeden is het programma opgebouwd rond een meesterwerk uit Haydns Sturm und Drang periode: symfonie nr. 45 in fis-klein, de zgn. ‘Abschiedssymphonie’. Deze symfonie, en vooral het verstilde slot, maakte altijd al grote indruk. Zo kun je in de Allgemeine musikalische Zeitung van october 1799 lezen:

‘Die Wirkung dieses genialischen Einfalls ist in der That gross. Der Redakteur hörte diese Sinfonie geben, als ein gewisses musikalisches Institut seine letzte Zusammenkunft hielt. Als sich beym Schluss erst etliche Blasinstrumente entfernten, liess man sichs gefallen, manchem Zuhörer und Zuschauer kam es sogar komisch vor. Als aber auch die nothwendigen Instrumentisten aufhörten, die Lichter auslöschten, leise und langsam sich entfernten – da ward’s allen eng und bang um’s Herz. Und als endlich auch der Violon schwieg, und nur die Geigen – jetzt nur noch Eine Geige schwach erklang und nun starb: da giengen die Zuhörer so still und gerührt hinweg, als wäre ihnen aller Harmoniegenuss für immer abgestorben.‘ (1)

Er zijn dan ook parallellen gezocht in een operafinale van Paisiello’s Il re Teodoro in Venezia (1784) en de komedie Der Furchtsame (1764) van Philippe Hafner. (2)

Hoe dit alles ook zij: dit is een diep melancholiek meesterwerk, zoals alleen een Haydn dat kon schrijven. Let eens op de prachtige ‘seufzers’ in de hobo’s in het Adagio. Niet voor niets koos Haydn voor de uiterst zeldzame toonsoort van fis-klein voor dit werk. Een toonsoort die volgens de door Haydn uitvoerig bestudeerde Mattheson ‘etwas abandonirtes / singulieres und misanthropisches’ in zich heeft.

Geen wonder dat Robert Schumann nadat Mendelssohn het werk op 22 februari 1838 voor het eerst na lange tijd had uitgevoerd schreef:

‘Die Musiker (auch unsere) löschten dabei, wie bekannt, die Lichter aus und gingen sachte davon; auch lachte Niemand dabei, da es gar nicht zum Lachen war.’ (3)

Een tweede afscheid vinden we in de al even grandioze concertaria Scena di Berenice uit 1795, waarin de gewaagde enharmonische modulaties de toenemende waanzin van de ongelukkige Berenice illustreren. Het uiterst veeleisende stuk wordt erg mooi gezongen door Sandrine Piau.

Ook de veel eerder geschreven symfonie nr. 15 in D-groot, geschreven rond 1760 is een meesterwerk. Het eerste deel is een wonder, een volstrekt eigen invulling van een soort Franse ouverture en een Oostenrijks volksliedje. Pizzicato-strijkers, opbloeiende hoorns: iedere keer lopen rillingen van verrukking je over je lijf.

Ik kende het werk uit opnames met dirigenten als Dorati, Adám Fischer, Hogwood, Kevin Mallon e.a.: Antoni overtreft ze allen en weet zowel de ondoorgrondelijke diepgang van het eerste deel als de Franse grandeur van het daarop volgende Menuet perfect te treffen. Dit is top.

Joseph Haydn: het begin van symfonie nr. 15 in D uit ± 1760

In een interview op BBC 3 hoorde ik dirigent Simon Rattle onlangs zeggen dat wanneer hij naar het spreekwoordelijke eiland zou worden verbannen en maar één componist zou mogen meenemen, dat Haydn zou zijn. Een opname als deze doet je weer eens beseffen dat hij volkomen gelijk heeft.

__________________
(1) Allgemeine musikalische Zeitung, Vol. 2, Oktober 1799, p. 15, Anmerkung
(2) Zie Christine Siegert: Hafner – Haydn – Casti/Paisiello: Zum "Abschied" von der Bühne, in: ACT, Zeitschrift für Musik & Performance, Heft 1, Thurnau 2010. (Online).
(3) Geciteerd naar: Melanie Wald: “Ein Curios Melancholisches Stückchen”: Die Düstere Seite Von Haydns Fis-Moll Sinfonie Hob. I:45 Und Einige Gedanken Zur Pantomime in Der Instrumentalmusik, Studia Musicologica, vol. 51, no. 1/2, 2010, blz. 79–90.


index

Home  -  Actueel  -  Audio  -  Muziek  -  Video  -  Boeken  -  Links