CD-recensie

© Gerard Scheltens, april 2019

Maarten 't Hart - toch net als ik een liefhebber van de muziek van Carl Nielsen - noemde in 2007 het vioolconcert van de Deense componist (klik hier voor de recensie) een "merkwaardig ouderwets klinkend werk". Ik hoop dat de auteur van De som van misverstanden inmiddels van dit misverstand is teruggekomen, want daarmee miskende hij de originele tweedelige (of vierdelige, het is maar hoe je het bekijkt) vorm van dit kleurrijke werk, dat klassiek aandoet, maar ook een voorbeeld is van de voortdurende experimenteerdrang die Nielsens muziek zo bruisend maakt.

Sinds ik een (mijn) mensenleeftijd geleden in het Kopenhaagse Tivoli kennismaakte met Nielsens Vioolconcert, met op mijn hand een stempeltje als bij een rockfestival, ben ik eraan verknocht. Alleen al de vorm: welke componist begint in 1911 een soloconcert met een grote cadens? En wat een aaneenschakeling van merkwaardige en onverwachte invallen in dat 'Allegro cavallerisco'. Ook in het verdere verloop laat Nielsen, zelf violist, zijn fantasie de vrije loop. Hij permitteert zich allerlei vrijheden en introduceert motiefjes die continu opduiken in andere gedaanten. Bij hem is het voortdurende gebruik van sequenzen nu eens geen zwaktebod of redmiddel. En in het finale-rondo lijkt er zelfs even om de dorpspomp te worden gedanst. Vandaar misschien die bedrieglijke indruk van 'merkwaardig ouderwets'.

Nielsen schreef dit werk gedeeltelijk in Griegs componeerhuisje in Troldhaugen. Hij droeg het op aan zijn schoonzoon, de Hongaarse violist Emil Telmányi die het als eerste opnam, maar het was de Deense virtuoos Peder Møller die het in 1912 in première bracht, met Nielsen zelf als dirigent.

Dit bijzondere werk heeft (nog steeds) geen plaats veroverd in de top-10 van de vioolconcert-hitparade, maar toch bestaan er heel wat goede opnamen, na het pionierwerk van Telmányi en later Menuhin ook van Cho Liang Lin, Arne Tellefsen, Maxim Vengerov, Nikolaj Znaider, Baiba Skride en mijn favoriet Vilde Frang in een volgens Aart van der Wal 'formidabele, sterk Scandinavisch getinte uitgave' uit 2012 (klik hier voor de recensie). Nederlandse violisten houden zich enigszins afzijdig, maar Lisa Jacobs voegt nu met het orkest van Bremen haar sterke uitvoering toe. In haar enthousiasme lijkt ze al in de dertiende seconde van de openingscadens te ontsporen, maar schijn bedriegt: het is letterlijk wat Nielsen zelf schrijft; het duivelsakkoord, de tritonis (in dit geval d-as), de grootst mogelijke dissonant in de harmonie: de violiste koos ervoor die zo duidelijk mogelijk te laten horen. Een groot compliment ook voor de opnametechnici die gezorgd hebben voor een puntgave klank in een perfecte akoestiek zonder zaalrumoer (afgezien van het slotapplaus). Lisa Jacobs speelt met een glasheldere en kleurrijke toon en beschikt over een subtiele articulering en frasering die alle recht doet aan Nielsens vioolklanken die van hem niet "mochten imponeren", maar technisch bepaald niet eenvoudig zijn. Het orkest onder de Russische dirigent Mikhail Agrest (leerling van de fameuze Ilya Musin en collega van Gergiev in het Mariinski-theater) speelt helder en precies.

Johan Halvorsen kennen we vooral als de orkestrator van Griegs treurmars die bij diens begrafenis werd gespeeld, maar heeft een uitgebreid oeuvre op zijn naam. Het Andante religioso uit 1899 is een gevoelvolle romance voor viool en orkest die ook voor een begrafenis zou kunnen dienen. Johan Svendsen, de componist van twee meesterlijke symfonieën, schreef zijn Romance in 1881. Beide werken, vallend onder de categorie 'aardig als toegift', speelt Lisa Jacobs zoals het hoort: warm, lyrisch, romantisch, roerend.

index