CD-recensie

 

© Gerco Schaap, mei 2009

 

Mendelssohn: Orgelsonates op. 65 nr. 1-6.

Jos van der Kooy op het Müller-orgel van de Grote of Sint-Bavokerk te Haarlem.

Challenge Classics CC7231 • 73' •

www.challenge.nl

   

Zoals het Christiaan Müller-orgel voor altijd is verbonden met de jonge Mozart, die er in 1766 op tienjarige leeftijd op speelde, zo is het in zekere zin ook verbonden met Felix Mendelssohn Bartholdy. Tijdens een van zijn reizen door Europa in de jaren '30 van de negentiende eeuw moet ook Mendelssohn Haarlem hebben aangedaan en het orgel bespeeld. Johannes Gijbertus Bastiaans, stadsorganist in Haarlem van 1858 tot 1878, studeerde bij Mendelssohn in Leipzig en voerde regelmatig werken van hem uit in de Sint-Bavokerk. Jos van der Kooy staat als stadsorganist in diezelfde traditie en speelt dan ook regelmatig Mendelssohn op het Müller-orgel. Vorig jaar nam hij Mendelssohns zes orgelsonates in de Bavokerk op. Velen gingen hem voor: Feike Asma, Aart Bergwerff, Margreeth de Jong, Jaap Kroonenburg ...

Bij elke organist klinken de sonates anders; voor de een staat Mendelssohn nog in de traditie van Bach-leerlingen als Krebs en Kellner, de ander ziet hem als 'brug' tussen Bach en Reger. Jos van der Kooys aanpak neigt naar die laatste visie: Mendelssohn als brenger van "een nieuw geluid", weliswaar gebruik makend van oude vormen, maar dan als onderdeel van nieuwe bouwwerken. Dat verklaart dan ook de ondertitel van de cd: "A new sound".

Sonate I begint overrompelend, in een stevig tempo en gebruik makend van de grote contrasten die het Bavo-orgel te bieden heeft. Het Adagio klinkt als een 'andante religioso' (maar niet sentimenteel) en gaat in dezelfde registratie over in het Andante. Recitativo, onderbroken door stevige plenum-intermezzi die het vierde deel aankondigen. Ook Sonate II begint in een vlot tempo in een Prestant 8- en 4-voets registratie. Het aansluitende tweede deel gaat in hetzelfde tempo voort. Van der Kooy laat de Dulciaan plus tremulant als fraaie solostem fungeren. In een stevig plenum volgen het derde en vierde deel (fuga), waarbij in de fuga een registercrescendo wordt opgebouwd.

Zoals bekend wordt het tempo in het eerste deel van Sonate III (met het koraaL'Aus tiefer Not') langzaamaan opgevoerd. Dat is daar voorgeschreven: de nood wordt hoog, de spanning stijgt. Aan het eind van de vierde variatie in Sonate VI over het 'Vaterunser im Himmelreich' voert Van der Kooy het tempo aan het eind ook op ('Vergeef ons onze schulden'), hoewel het hier niet voorgeschreven is en wat ik niemand ooit heb horen doen. Laat Van der Kooy zo de door Gerd Zacher gelegde verbinding tussen honger en menselijke schuld, oftewel tussen Mendelssohn en Karl Marx tot uiting komen? (Zie het tweede van de twee Mendelssohn-artikelen van Jos van der Kooy.) De laatste regel ('Vergeef ons onze schulden') speelt hij geoctaveerd, zoals 'de ouden' (Asma, Van Egmond, Willem Hendrik Zwart) dat ook deden. Ik vind dat nog altijd de meest bevredigende afsluiting van het eerste deel. Laat het orgel daar maar juichen!

 
  Jos van der Kooy

In deze vertolkingen wordt het beste van verschillende tradities met elkaar verenigd: een helder klankbeeld met een duidelijke articulatie, gecombineerd met 'romantische' verworvenheden als tussentijds registreren, het gebruik van een tremulant en een royaal gebruik van solostemmen.

De opname van Daniël van Horssen is rijk aan detail, zonder dat de ambiance eronder te lijden heeft. Het 'Bavo-geluid' is duidelijk te herkennen. Het sobere cd-boekje bevat alleen Engelse en Duitse tekst; het is dan ook fijn dat we de bovengenoemde artikelen ter beschikking hebben (zie laatste alinea). Registraties zijn niet vermeld, maar dat zou met deze aanpak ook niet doenlijk zijn geweest.

Voor het maandblad 'de Orgelvriend' (www.orgelvriend.nl) schreef Jos van der Kooy een artikel over de orgelsonates van Mendelssohn, waarin onder meer ook theologische aspecten aan bod komen.

Het artikel is in twee delen (hier deel 1 en hier deel 2) te downloaden.


index

Home  -  Actueel  -  Audio  -  Muziek  -  Video  -  Boeken  -  Links