CD-recensie

© Emanuel Overbeeke, december 2015

Guillaume Lekeu (1870-1894) is in Nederland vooral bekend als een Belgische leerling van zijn beroemde landgenoot César Franck (1822-1890). Van zijn composities klinkt nog het meest zijn Vioolsonate. Het lijkt enigszins op die van zijn leraar (de twee sonates werden op lp en cd vaak gecombineerd) en is de afgelopen decennia zeer geholpen door het pleidooi van superieure violisten onder wie Yehudi Menuhin en Arthur Grumiaux (Gerard Poulet is misschien niet de allergrootste violist, maar alleen al vanwege 'zijn' pianist Noël Lee is zijn uitvoering zeer de moeite waard). Dat wij de rest van zijn oeuvre niet kennen, kan diverse redenen hebben: hij stierf zeer jong (op 24-jarige leeftijd) waardoor hij weinig kan hebben nagelaten, of hij liet composities na die lang niet allemaal zeer interessant zijn. Deze box geeft een goede verklaring. Het is voor zover ik weet het eerste complete overzicht van zijn muziek met veel stukken die dacht ik niet eerder zijn opgenomen. De box verscheen eerder in 1994 en de heruitgave is zeer welkom.

Guillaume Lekeu (1896) (Servais Detilleux)

Lekeu blijkt veel meer te hebben nagelaten dan zijn aantal jaren in het ondermaanse doet vermoeden: ongeveer honderd werken. In het merendeel van de werken is hij nog duidelijk zoekende: vele componisten komen langs als inspiratiebron, vaak zelfs in de vorm van letterlijke citaten, maar Lekeu is soms nog ver te zoeken. Als hij aanwezig is, dan in de persoon van een onrustig temperament dat zijn juiste vorm nog niet helemaal heeft gevonden. Niet alleen in zijn orkestwerken, ook in zijn pianowerken en kamermuziek is de geest van Tristan bijna altijd hoorbaar. Of de werken religieus zijn of niet, maakt niet uit: het onvervulde en wellicht ook onvervulbare verlangen trekt door elke compositie. Dit is overduidelijk geen muziek van een man die tevreden is met zichzelf en de wereld (dat karakter was er van meet af aan). Zijn 'cantate' Andromède, waarmee hij in 1892 de tweede prijs haalde toen meedong naar de Prix de Rome, is nauwelijks dramatischer dan zijn overige werk dat veelal niet vocaal is. Zelfs de kleine bezetting (bijvoorbeeld piano of piano en cello) en de korte lengte (slechts een enkel werk is langer dan een deel van een klassiek-romantische sonate) duidt niet op minder innerlijke onrust. Qua bezetting zijn het salonstukken voor bij de palmboom, maar allerminst qua karakter want zoveel ontembare onrust in de nabijheid van een overbeschaafde huwelijksmarkt is natuurlijk vragen om moeilijkheden.

Wat de luisteraar nog verder onrustig maakt, is een zekere muzikale onvolwassenheid die zich vooral manifesteert in de proporties. Vaak gaat hij te lang of te kort door met een idee en weet hij (nog) niet dat het gewicht van een idee staat of valt met de wijze en de omvang van de herhaling en de uitwerking. Terwijl de ideeën vaak zeer de moeite waard zijn!
Accepteert men deze onvolkomenheden omdat ze inherent zijn aan de groei (niet iedereen is Korngold, Mozart of Mendelssohn) en kijkt men uit naar de hoogtepunten van de volwassen meester, dan springen enkele werken eruit: de genoemde vioolsonate (geschreven een jaar voor zijn dood), het strijkkwartet, de cellosonate (gebaseerd op gedichten van een andere rusteloze geest, Baudelaire) en de cantate Andromède. De onrust van de jongeling is gebleven, maar de beheersing van de vorm en daarmee de verdeling van de dramatiek in de tijd geeft aan dat hij de leerfase voorbij was en zijn stukken zich mochten meten met die van zijn leraar.
Daarbij treedt een nieuw fenomeen op: Franck is vergeleken bij Lekeu een veel internationalere figuur, terwijl Lekeu dichter staat bij landgenoten als Benoit en latere als Mortelmans. De Belgische identiteit in het componeren is al net zo lastig te definiëren als de Nederlandse en hem betitelen als een in zekere zin 'provinciaal' componist doet hem niet tekort. 98 % van de Nederlanders is even provinciaal als 98 % van de Belgen, Duitsers, Fransen, Engelsen etc. De regel dat wij nu hier vooral de resterende 2 % kennen, geldt voor Nederlandse componisten evenzeer als voor componisten van elders.

Omdat veel composities van hem eerder nationaal dan internationaal van karakter zijn, zijn ze gebaat bij een meer neutrale uitvoering van musici die de muziek belangrijker vinden dan zichzelf. Dat type, hier gebracht door een keur aan uitstekende Belgische musici, domineert deze box. Ook de opnamen en het tekstboek zijn uitstekend! De topstukken moeten het meer hebben van uitzonderlijke persoonlijkheden die, gewild of ongewild, meer de aandacht naar zichzelf trekken. Dat is aan de hand bij de uitvoeringen van het Kwartet, V. 60 (door het ensemble Domus), de grote orkestwerken (onder leiding van Pierre Bartholomée) en vooral de Vioolsonate, gespeeld door Philippe Hirschhorn, onbetwist de beste vertolker in de box. Alleen al vanwege die juwelen is de doos de moeite waard. En u krijgt een interessante zoeker toe.

index