CD-recensie
© Emanuel Overbeeke, februari 2023
Bach: Capriccio BWV 992 - Inventionen BWV 772-786 - Vier duetten BWV 802-805 - Ricercar a 3 uit Das musikalische Opfer BWV 1079 - Sinfonia's BWV 787-801 - Chromatische fantasie en fuga BWV 903 András Schiff (clavichord) |
András Schiff komt niet uit de historische uitvoeringspraktijk, maar heeft wel een grote belangstelling voor oude instrumenten. De moderne vleugel is voor hem niet heilig en enige jaren geleden speelde hij Beethovens Diabelli-variaties op de vleugel die ooit van Wilhelm Backhaus is geweest (waarmee hij en passant aantoonde dat ook na 1900 de piano een ontwikkeling heeft doorgemaakt). Is de stap van de moderne vleugel naar Backhaus' vleugel relatief marginaal, veel fundamenteler is de stap van piano naar clavichord, ook als men muziek van Bach speelt zoals Schiff dat doet. Het dynamische bereik is niet groot en de subtiele overgangen in de frasering komen goed tot zijn recht, mede dankzij Schiffs vermogen op hetzelfde moment helder en sfeervol te spelen. Tegelijk bewijst deze cd dat deze benadering slechts één kant van Schiffs persoonlijkheid is. Hij wil op zijn tijd uitbreken met snellere tempi en meer demonstratieve overgangen tussen texturen waarbij hij bijzondere ritmen graag aanzet. Op die momenten lijkt het instrument zich te keren tegen de persoonlijkheid. Dit soort botsingen zijn in deze uitvoeringen uitzonderlijk, mede omdat Schiff voor deze cd stukken heeft uitgekozen waarin dit soort spanningen zelden voorkomen – en als ze voorkomen, zijn het eerder incidenten in de opbouw van het werk dan fundamenten van het gehele werk; mede daarom zie ik hem niet op clavichord de Goldberg-variaties spelen. (Ralph Kirkpatrick speelde in de jaren zestig beide boeken van het Wohltemperierte Klavier op clavichord en was uitstekend in staat de extraverte momenten onderdeel te maken van het karakter van het gehele werk). De vergelijking met Kirkpatrick is voor mij de enige reden om deze cd niet het hoogste cijfer te geven. Verder beheerst Schiff het op intimiteit ingestelde instrument nagenoeg perfect, in ieder geval zo goed dat hij ondanks de relatief geringe mogelijkheden van het instrument zeer gevarieerd speelt zodat het instrument deel wordt van de persoonlijkheid. Nog beter, men weet al snel niet meer wat meer opvalt: het instrument of de persoonlijkheid. En zo hoort het ook: instrument betekent immers middel (tot de persoonlijkheid) en geen doel.
In zijn autobiografie noemt Schiff als een van zijn inspirerende docenten George Malcolm, een Engelse klavecinist met een speelwijze van vóór Gustav Leonhardt. Een klavecimbel is weliswaar geen clavichord, maar evenmin een piano. Wat zou Schiff van Malcolm hebben geleerd?