CD-recensie
© Aart van der Wal, november 2015
Suk: Symfonie nr. 2 op. 27 (Asrael) - A Summer's Tale op. 29 - The Ripening op. 34 - Tale of a Winter's Evening op. 9 Ljadov: Het betoverde meer op. 62 Orchester der Komischen Oper Berlin CPO 555 009-2 • 172' • (3 cd's) Live-opname: 31-10-2002 (op. 27); 29-1-2004 (op. 29 en op. 62); 23-6-2006 (op. 34 en op. 9), Komische Oper, Berlijn |  |
De benoeming van de Russisch-Oostenrijkse dirigent Kirill Petrenko (hij werd geboren in Omsk op 11 februari 1972) als chef-dirigent van de Berliner Philharmoniker met ingang van het concertseizoen 2019-2020 sloeg in als een bom. Vrijwel niemand had verwacht dat de relatief onbekende Kirill Petrenko (niet te verwarren met zijn collega Vasily Petrenko) door een grote meerderheid van de orkestleden als opvolger van Simon Rattle was aangewezen. Er gonsden al geruime tijd meerdere namen, maar die van Petrenko was daar niet bij. Achteraf vonden de media de keus 'logisch', maar achteraf kijk je een koe in zijn. U weet het wel.
Petrenko moet zelf ook zijn verrast, zoals tussen de regels van zijn korte persverklaring te lezen viel:
"Words cannot express my feelings - everything from euphoria and great joy to awe and disbelief. I am aware of the responsibility and high expectations of me, and I will do everything in my power to be a worthy conductor of this outstanding orchestra. Above all, however, I hope for many moments of artistic happiness in our music-making together which will reward our hard work and fill our lives as artists with meaning."
Petrenko kan bogen op een gedegen muzikale opleiding en een leerproces bij gedegen dirigenten als Myung-Wha Chung, Edward Downes, Semyon Bychkov en Péter Eötvös. Van de laatste zal hij zeker het nodige over de aanpak van de eigentijdse muziek hebben opgestoken.
De opnamen in de voorliggende cd-set zijn niet nieuw: ze dateren uit de periode 2002 tot 2006, toen Petrenko 'Generalmusikdirektor' was van de Komische Oper in Berlijn, een verbintenis die in 2007 ten einde liep. Vanaf 2013 bekleedde Petrenko dezelfde functie bij de Beierse Staatsopera. Het contract loopt officieel tot het einde van het seizoen 2020-2021, maar het is vooralsnog de vraag of hij aan die verplichting kan voldoen, met het Berlijns Filharmonisch als zijn nieuwe en feitelijk voornaamste werkkring. In ieder geval is in Beieren momenteel sprake van een functie als gastdirigent in dat laatste seizoen.
De Berlijnse keus voor Petrenko berust uiteraard niet op toeval. De musici van de Philharmoniker konden al veel eerder uitvoerig met hem kennis maken, zijn muzikale nieren beproeven. Zijn eerste aantreden bij het orkest was in 2006, met verdere uitnodigingen in 2009 en 2012. Zijn in december van het vorig jaar geplande gastoptreden viel door een ongeval in het water, maar dat weerhield het orkest er niet van hem in juni jongstleden als zijn nieuwe chef te benoemen. Hoewel Petrenko pas in september 2019 officieel als 'chef' aantreedt, zal hij in de periode daarvoor regelmatig als gastdirigent te zien zijn.
Een saillant detail: evenals zijn grote collega Valery Gergiev meende hij zich vorig jaar tijdens de Krim-crisis te moeten uitspreken: hij vond dat de territoriale soevereiniteit van Oekraïne door de Russische regering gerespecteerd diende te worden (wat, zoals we allemaal weten, niet het geval was).
Petrenko heeft - vreemd genoeg - niet zoveel opnamen gemaakt. Dat de Berlijners met hem in zee wilden gaan, lijkt alleen al om die reden zeker niet voor de hand liggend. Petrenko heeft geen label achter zich en voor de media was hij een tamelijk grote onbekende (dat hij wars is van interviews zal er zeker mee te maken hebben). Bovendien is Petrenko bepaald niet het type dirigent dat zich veel aan machtstructuren gelegen laat liggen. Als het hem zo uitkomt trekt hij zijn eigen plan. De benoeming in Berlijn liep vertraging op doordat Petrenko onverschrokken had ingestemd met de verlenging van zijn contract met de Beierse Staatsopera. Dat wilde hij dus zeker niet opgeven.
De opnamen die Petrenko's dirigeerkunst in het best denkbare licht zetten vinden we op de drie cd's die geruime tijd niet leverbaar waren, maar nu bij elkaar gestoken in een keurig hoesje, opnieuw zijn uitgebracht. Het trio is bijna uitsluitend gewijd aan werken van Josef Suk (1874-1935), met als hoofdmoot de Asrael-Symfonie die Suk, door verdriet overmand, componeerde na de dood van zijn schoonvader Antonín Dvorák (1904) en Otilie (1905), de dochter van Dvorák met wie Suk was getrouwd. Otilie was toen pas zevenentwintig. Suk is de dood van met name Otilie nooit meer te boven gekomen. Het is daarom niet overdreven of misplaatst om de Asrael-Symfonie als een woordloos Tsjechisch Requiem te beschouwen, wat door de muziek zelf overigens wordt onderstreept: zwaar en donker, met slechts hier en daar een lichtpuntje, al lijkt het er soms een te zijn met een grimas (Vivace). Petrenko vertelt een ander verhaal dan Václav Talich, minder groots en meeslepend, minder episch ook, maar wel met een helderheid van textuur die diep ontzag inboezemt. Petrenko voegt niets toe, hij laat ook niets weg, maar etaleert een nuchtere kijk op dit tot in al zijn voegen weerbarstige drama. Hiermee vergeleken staat de uitvoering onder Libor Pesek zo ongeveer tussen die van Talich en Petrenko.
Petrenko's aanpak is in de overige stukken niet veel anders: eerder intellectueel dan sensueel, maar hier is wel, net als in de Asrael-Symfonie, een klanktovenaar aan het werk, die een kleurenpalet en raffinement uit de mouw schudt om u tegen te zeggen. Het orkest van de Komische Oper klinkt van hoog tot laag als een waar toporkest, in die zin rechtstreeks vergelijkbaar met het orkest van zijn toekomstige broodheren.
Al met al een kwestie van opvatting: ruigheid wordt vermeden, muzikale poëzie voert niet het hoogste woord (Ljadovs betoverende meer is inhoudelijk minder betoverend dan je zou wensen) en orkestrale klankpracht staat centraal, maar dat neemt niet weg dat dit verre van doorsnee uitvoeringen zijn. De opnamen laten het allemaal tot in de finesse horen.