CD-recensie

 

© Aart van der Wal, december 2019

Smetana: Strijkkwartet nr. 1 in e (Uit mijn leven) - nr. 2 in d

Pavel Haas Quartet
Supraphon SU4172-2 • 48' •
Opname: november en december 2014, Domovina Studio, Praag

   

Bedrich Smetana (1824-1884) werd in 1874 in korte tijd doof, waarschijnlijk als gevolg van syfilis, een geslachtsziekte die - zoals ook Franz Schubert aan den lijve moest ondervinden - niet te genezen was. Maar evenals de alsmaar dover wordende Beethoven bleef ook Smetana stug doorcomponeren. De beide strijkkwartetten zijn er het bewijs van: het eerste, in e-klein, ontstond tussen oktober en december 1876 en kreeg van de componist de titel 'Uit mijn leven' mee, het tweede werd in maart 1883 voltooid.

Doofheid brengt allerlei dagelijkse beperkingen met zich mee en evenals zijn grote voorganger Beethoven maakte ook Smetana graag gebruik van een secretaris of factotum, een manusje-van-alles. Dat was in dit geval Josef Srb, in wiens woning het eerste kwartet in april 1878 voor het eerst werd uitgevoerd, met Antonín Dvorák in de rol van altviolist. Ook het tweede kwartet klonk voor het eerst in de woning van Srb. De precieze datum ervan staat niet vast, maar het moet kort na de voltooiing op 12 maart 1883 zijn geweest, want Srb had er geen gras over laten groeien: de inkt was bij wijze van spreken nog nat toen hij de vier partijen in het net liet uitschrijven en prompt daarna zijn muzikale vrienden vroeg om het werk in het bijzijn van de componist uit te voeren. Smetana zal er geen noot van hebben gehoord, maar wel goed hebben gekeken naar het ensemblespel, want kort daarna begon hij aan een ingrijpende revisie. In een brief van 24 mei 1883 schreef hij aan Srb dat het (tweede) kwartet na de omwerking nog aan kracht had gewonnen en dat hij het absoluut zou laten uitgeven, want het was in zijn ogen voortreffelijk, met daarin mooie melodieën, gevoelsontladingen en allerlei 'nieuwigheden'. Het kwam er echter niet meer van: pas na Smetana's dood in 1884 verscheen het kwartet in druk. Het duurde echter nog tot het 'Smetana-jaar' 1944 alvorens de eerste kritische editie het licht zag, waarin een aantal in de eerste druk verloren gegane maten was hersteld en nog een groot aantal andere belangrijke fouten gecorrigeerd. Wel had Smetana nog de eerste openbare uitvoering van het werk mogen meebeleven: op 3 januari 1884 in Praag (hij overleed er op 12 mei).

Beide kwartetten stralen het als het ware uit: muziek van een bijzondere, vaak explosieve schoonheid, waarin de veelkleurige folkloristische elementen (de Tsjechische volksmuziek is er rijkelijk in present) zich volmaakt verhouden tot de klassieke, zowel stilistisch als qua vormgeving. En dan uitgevoerd door een van de beste ensembles op dit gebied kan het natuurlijk niet anders dan dat sprake is van een ware goudader waaruit de mooist denkbare muziek van Tsjechische bodem zich losmaakt. Muziek die niet alleen voor urenlang luisterplezier zorgt, maar waarvan de diepe expressieve gelaagdheid en de vele verrassende melodische harmonische wendingen borg staan voor steeds weer nieuwe ontdekkingen. Dat moet eens de Hongaarse dirigent George Szell (1897-1970), alom bekend geworden als chef-dirigent van het Cleveland Orchestra, ook hebben gevonden, toen hij uit het eerste kwartet zowaar een fraaie orkestversie wist te destilleren. Kortom een juweel, deze cd, ook wat de opname betreft.


index

Home  -  Actueel  -  Audio  -  Muziek  -  Video  -  Boeken  -  Links