CD-recensie

 

© Aart van der Wal, juli 2012

 

 

Rijnvos: Uptown | Downtown
an urban panorama in six movements

NYConcerto (voor piano en kamerorkest)*: 1. Grand Central Dance (2006- 2. Central Dance in the Park (2004/05) - 3. 'cross Broadway (2005/06)

Manhattan Square Dance (voor twee identieke orkesten): 1. Times Square Dance (1996/98) - 2. Washington Square Dance (2002/03) - 3. Union Square Dance (2008)

John Snijders (piano), Radio Kamer Filharmonie*, Radio Filharmonisch Orkest o.l.v. Celso Antunes

Challenge Classics CC72538 • 66' •

Opname: juni 2011, MCO, Studio 5, Hilversum

www.challenge.nl


Richard Rijnvos (Tilburg, 1964) studeerde compositie bij Jan van Vlijmen en Brian Ferneyhough aan het Koninklijk Conservatorium in Den Haag, waar hij cum laude afstudeerde. Dankzij een studiebeurs van de Deutsche Akademische Austauschdienst (DAAD) dat artistieke uitwisselingsprogramma's financiert, kon Rijnvos gaan studeren aan de Musikhochschule in Freiburg.
In de periode tussen 1986 en 1992 kwam hij in contact met de Amerikaanse componisten Morton Feldman en John Cage, die uiteindelijk een cruciale invloed hadden op Rijnvos' verdere ontwikkeling als componist. Het was nog in Freiburg dat hij een kloek besluit nam: hij schoof de erfenis van Arnold Schönberg aan de kant, en nam tevens afscheid van de brede muzikale ontwikkeling zoals die vanuit de bekende 'Ferienkurse' in Darmstadt over het Europese componeren was uitgezwermd. Rijnvos keerde terug naar de eenvoud van Erik Satie en naar andere aspecten van het componeren die hem na aan het hart lagen: "herhaling zonder te herhalen, schijnbaar onveranderlijke structuren, muziek zonder anekdotische achtergrond, zonder dramatisch verloop, zonder uitgeleefde climaxen" (uit een interview met Erik Voermans in 1998).

Richard Rijnvos ontving compositieopdrachten van onder meer het Koninklijk Concertgebouworkest, het Nieuw Ensemble, het Nederlands Blazers Ensemble, het Asko|Schönberg Ensemble, het Ensemble Intercontemporain in Parijs, het Ives Ensemble en het Australische Elision Ensemble. Zijn werk wordt wereldwijd door gerenommeerde orkesten en dirigenten uitgevoerd. In het seizoen 2010-11 was Rijnvos 'composer-in-residence' bij de ZaterdagMatinee, waarvoor hij 'Ponte de la pietà', een passacaglia voor viool en twee dubbelorkesten schreef (de NTR zond hierover een tv-documentaire uit, gefilmd in Venetië en Amsterdam). Maar al eerder stonden zijn composities in festivals centraal: in 2004 tijdens het Huddersfield Contemporary Music Festival, in 2008 bij het Haagse conservatorium en tijdens het November Music 2008 in Den Bosch en Gent. De tevens dirigerende Rijnvos is sinds oktober 2009 hoofddocent compositie aan de muziekfaculteit van Durham University in Engeland, na Oxford en Cambridge de derde oudste universiteit van het land.

Rijnvos zei over zijn componeren: "De klassieke idee van een componist is dat hij de muziek in zijn hoofd heeft en die op papier zet. Ik heb helemaal niks in mijn hoofd en toch wil ik componeren. Ik ben geïnteresseerd in de muziek die ontstaat als je bepaalde condities bij elkaar brengt en kijkt wat er vervolgens gebeurt." In de op zich overigens goed geschreven toelichting van Anthony Fiumara in het cd-boekje valt verder te lezen dat van de beschrijvende titels, meestal verwijzend naar steden of andere plaatsen, niet kan worden afgeleid dat Rijnvos zo abstract te werk gaat. Dat lijkt mij echter een misverstand. De stelling van Rijnvos impliceert immers in genen dele een abstracte werkwijze. Waarom zou daarvan sprake zijn als 'bepaalde condities' bij elkaar worden gebracht om dan vervolgens te kijken wat er gebeurt? Bovendien, abstractie veronderstelt niet de aanwezigheid van voorbeelden, terwijl Rijnvos die nu juist wel gebruikt: varierende van magische vierkanten, schaakborden en een brug in Venetië tot het drukke stadsleven van New York met zijn miljoenen krioelende mensen, met taxi's, luidruchtige ambulances, enz. Zo is het driedelige stuk Manhattan Square Dances, geschreven voor twee identieke orkesten, verbonden met de namen van drie beroemde pleinen (squares) in New York: Times Square, Washington Square en Union Square, alle gelegen in de wijk Manhattan (vandaar de hoofdtitel). Maar ook in het NYConcerto komen we New York weer in alle drie delen volop tegen. Hoe boeiend het denkproces van Rijnvos daarbij verloopt blijkt wel uit het tweede (maar wel het eerst gecomponeerde) deel, 'Central Dance in the Park', dat ontstond vanuit het idee van een kruispunt van een 'street' met een 'avenue': de ene weg is 'Central Park in the Dark' (naar Charles Ives), de andere zijn eigen weg, gebaseerd op uitsluitend Rijnvos' eigen materiaal. Rijnvos en Ives ontmoeten elkaar halverwege. Rijnvos: "Mijn opgave was om het Ives-citaat, zijnde slechts één 2/4 maat, in mijn stuk net zo natuurlijk voorbij te laten komen als in het origineel. Ik werk er naartoe, ik ontmoet Ives en beweeg me er weer vandaan. Met een knipoog op het moment dat de wegen elkaar kruisen, neem ik 'per ongeluk' de verkeerde afslag. Behalve die ene maat glipt de luisteraar - op het moment dat de chaos het grootst is - zes maten lang in Ives. En dan vallen we weer terug in Rijnvos." Ook in de overige delen zijn er voortdurend fascinerende botsingen met twee andere componisten die met deze metropool verbonden waren: George Gershwin en Thelonious Monk.

De pianist John Snijders, tevens oprichter en artistiek leider van het Ives Ensemble en sinds 1988 de vaste pianist van het Nieuw Ensemble, kreeg voor zijn vertolking van het NYConcerto in 2008 de Muziekgebouwprijs en wie naar deze opname luistert begrijpt ook waarom die dik verdiend was. Dat andere componisten van naam graag voor Snijders, gepokt en gemazeld in de uitvoering van eigentijdse muziek, stukken schrijven laat zich raden. Maar de zegepalmen gaan tevens naar de niet minder geweldig spelende Radio Kamer Filharmonie en het Radio Filharmonisch Orkest, in dit bijzonder lastige repertoire trefzeker en inspirerend geleid door Celso Antunes. Een compliment ook voor de door Jaap de Jong gemaakte opname die van hoog tot laag van superieure kwaliteit is.

Resumerende is dit het beste pleidooi voor eigentijdse muziek van vaderlandse bodem, die veel te weinig in onze net zo vaderlandse concertzalen aan bod komt. Met als extra treurig accent de komende teloorgang van de Radio Kamer Filharmonie in het kader van de bezuinigingen met al het trieste 'opknipwerk', de herschikkingen, de afvloeiings- en andere regelingen die daarvan dan weer het gevolg zijn. Een drama, en niets minder, ook voor de Vrijdag van Vredenburg en de ZaterdagMatinee die straks een deel van deze ellende mee mogen helpen dragen. Nederland op zijn smalst bestuurd vanuit Den Haag: de korte-termijn-visie prevaleert, de teloorgang herstelt zich niet meer.

Tot slot nog even 'down-to-earth': wie 'Uptown|Downtown' in de juiste volgorde wil afspelen dient in de cd-speler de tracks als volgt te programmeren: 1-4-2-5-3-6. Het wordt keurig in het cd-boekje aangegeven, maar toch vermeld ik het hier ook. Voor de goede orde zal ik maar zeggen.


index

Home  -  Actueel  -  Audio  -  Muziek  -  Video  -  Boeken  -  Links