CD-recensie

© Aart van der Wal, februari 2023

Ik heb grote waardering voor de prestaties van Maria Milstein en bewonder ten zeerste haar fenomenale bijdragen aan het Van Baerle Trio. Dat zij op 27 januari 2018 de Nederlandse Muziekprijs in ontvangst mocht nemen was daarom niet meer dan terecht, als meer dan verdiend 'loon' naar ongetwijfeld zeer hard werken.

In het vraaggesprek met NRC Handelsblad van 8 november 2017 merkte ze onder meer op dat rustig rijpen haar element was: "Je hebt snelbloeiers die op hun achttiende concoursen winnen en een boost krijgen van prestatiedruk, maar mijn temperament is tegenovergesteld. Ik ben ook nooit een wonderkind geweest. Toen ik 20 was, was ik écht nog niet klaar voor aandacht, concoursen en solospel. Ik heb me in kamermuziek ontwikkeld en dat repertoire vind ik nog steeds het allermooiste. Soloconcerten vind ik ook geweldig, maar ik heb geen haast. Ik groei in een ander tempo dan Liza Ferschtman of Janine Jansen. En dat is prima.”

Ze was toen 32 en werd door muziekredacteur Mischa Spel gekwalificeerd als 'een van de allergrootsten: intens muzikaal, volstrekt onijdel en compromisloos toegewijd aan de wensen van de componist'.

Over dat laatste kunnen de meningen evenwel verschillen, nog afgezien van het feit dat we over die 'wensen' ondanks al het beschikbare muziekhistorische materiaal (correspondentie, manuscripten, gedrukte partituur, berichten van tijdgenoten) veelal in het duister moeten tasten.

Wat niet wegneemt dat we in een bepaalde vertolking wel 'iets' menen te missen. Dat menigmaal niet zo gemakkelijk onder woorden te brengen valt, meer stoelt op 'gevoel' dan op 'feit'. Het is dat 'gevoel' dat me zegt dat Milstein voor mij niet de ideale Prokofjev-vertolkster is en Otto Tausk niet de ideale Prokofjev-dirigent (waarbij ik hier in het midden moet laten hoe de een de ander wel of niet daarin heeft beïnvloed).

Wat er allemaal wél is laat ik onbesproken en beperk mij tot wat er naar mijn gevoel niet is: het withete, bloedstollende, maar ook broeierige en zo contrastrijk pulserende en dubbelzinnige dat deze muziek met haar donkere ondertonen zo karakteriseert. Ik denk dan in de eerste plaats aan de grandioze vertolkingen van Patricia Kopatchinskaja en Janine Jansen (in het concerto in g) en Leila Josefowicz (in de beide concerten), met bovendien de aantekening dat, zoals te verwachten, de concurrentie op dit vlak fors is. Al het begin van het Tweede vioolconcert klinkt bij Jansen als een bijna adembenemend avontuur, waardoor de luisteraar aal gelijk aan zijn stoel vastnagelt, een 'effect' dat ik bij Milstein zeker niet had. Terwijl het begin meestal de toon zet voor wat erop volgt.

Tausk is een uitstekende leidsman, maar hij lijkt het aandeel van het orkest te hebben afgestemd op zowel het spel van Milstein als op wat het orkest technisch in huis heeft, aan kan, waardoor het profiel als geheel mij niet markant, niet scherp, laat staan overrompelend genoeg is. De zo sterk verschillende en zo rijk contrasterende en daardoor ook zo verrassende aspecten (met name in ritme en dynamiek) die deze grandioze partituren in zich hebben, blijven daardoor deels onderbelicht, mogelijk mede doordat het Phion (wat een naam: het lijkt wel die van een geneesmiddel...) - ontstaan uit de samenvoeging van het Gelders Orkest en het Orkest van het Oosten - nu eenmaal geen Berliner Philharmoniker of Concertgebouworkest is. Tausk is in dit Prokofjev-programma niet een George Szell die uiterste precisie en helderheid wist te verbinden aan een uiterst rijke expressie (een eigenschap die hij overigens deelde met Arturo Toscanini).

Nog even terug naar dat gemis: het is evident dat naarmate men deze beide concerten in de vele verschillende uitvoeringen beter kent, het besef pas doorbreekt wat wordt gemist. Luisterervaring is niet per definitie een zegen: we zijn discografisch érg verwend geraakt... Wat trouwens ook geldt voor de speelduur, want met nog geen 49 minuten is de muzikale koek toch wel erg snel op. Tegenwoordig zijn 83 minuten zelfs geen uitzondering meer.

index