CD-recensie

© Aart van der Wal, maart 2018

Mijn eerste gedachten bij dit spel van het duo Patricia Kopatchinskaja (1977, Chisinau, Moldavië) en Polina Leschenko (1981, Sint-Petersburg): ongehoord, onverschrokken, onvervalst en met een ogenschijnlijk(!) ontembare energie. Maar ook: dit is de meest meeslepende en veeleisende vorm van musiceren die ik ken. Zelfs als het op pure lyriek aankomt is de spanning om te snijden, terwijl er toch geen seconde het beeld ontstaat van musiceren over de top of dat deze vertolkingen het toch vooral van ongerijmde buitenissigheden moeten hebben (die deze muziek van nature niet bezit). Het lijkt op een artistiek 'geheim': spelen alsof het leven ervan afhangt, met een - zo klinkt het tenminste - sterk improvisatorische inslag, zonder dat er ook maar een syllabe wordt toegegeven aan structuur of karakter. Het is een kunst op zich. Natuurlijk speelt de techniek daarbij een belangrijke rol, maar die vertelt slechts een klein deel van dit buitengewoon indrukwekkende verhaal. Immers, er zijn talloze technisch vlekkeloze uitvoeringen aan te wijzen die in de verste verte niet losmaken wat dit duo vermag (wat overigens niet wil zeggen dat iedere andere interpretatie hiervan in de schaduw moet staan: er zijn meer wegen die naar Rome leiden; en gelukkig maar). Het valt niet goed te beredeneren, het moet 'gewoon' worden ondergaan, als iets unieks, onherhaalbaar, en toch desgewenst eindeloos af te spelen (de paradox en tegelijkertijd het voor- en het nadeel van de cd). Je zou ook denken: dat laat zich op het concertpodium, toch al een unieke gebeurtenis op zich, gemakkelijker realiseren dan in een studio waarin intense muzikaliteit vaak wordt ingehaald door het monopolie van de perfectie en spanningsbogen om zeep worden geholpen door de montage.

In interviews steekt de Moldavische violiste niet onder stoelen of banken wat haar muzikaal diep beweegt: de noodzaak om constant op te zoek te gaan naar zowel nieuw materiaal als het vinden van nieuwe aspecten in oude muziek. Wat dit laatste betreft: natuurlijk is ook zij zich bewust van de onsterfelijke muziek van de grote componisten, maar ze beseft tevens dat het daarmee gemakkelijk scoren is: dat er weinig inspanning voor nodig is om het publiek daarmee naar de concertzaal te krijgen en dat dit helaas de hedendaagse norm is geworden: de eindeloze herhaling van al die meesterwerken ten gunste van het box office. Waarmee we weer op het hoofdstuk programmeren zijn aanbeland, een onderwerp dat op onze site vaak genoeg aan de orde is gesteld.
Kopatchinskaja vecht voor het contrast in de programma's en voor de muziek die buiten de vertrouwde periferie valt. Dat daaruit een nieuwe diepgang mag ontstaan die niet alleen voor de toehoorders maar ook voor de musici nieuwe perspectieven opent. Dat proces moet zich, wat haar betreft, zowel op het concertpodium als in de platenstudio afspelen. Het lijkt op een tamelijk ver ideaal dat door de weerbarstige praktijk van het muziekbedrijf al bij voorbaat onderuit wordt geschoffeld: (relatief) onbekende muziek bekend maken, waardoor zij een onaantastbare plek krijgt in het repertoire. Dat wat onbekend en daardoor al bij voorbaat onbemind is, bekend en bemind wordt. Het laat zich alleen met veel moed en inspanning veroveren. Met aan de andere zijde van het spectrum dat wat bekend is zo uitvoeren dat er daardoor nieuwe inzichten ontstaan. Het oude en vertrouwde nieuwe impulsen krijgt. Dat kan prima in één programma, waarbij de verschillende programmaonderdelen elkaar - als het goed is - versterken in plaats van afbreken. Een sprekend voorbeeld daarvan was het programma dat in maart 2015 in Saint Paul, Minnesota werd uitgevoerd en op cd is gezet (klik hier voor de recensie).
Het vormt daarmee tevens de praktische weerslag van Kopatchinskaja's muzikale geloofsbelijdenis en het zou te wensen zijn dat veel meer musici en programmeurs zich op dit pad zouden gaan bewegen. Het kan het nogal versteende muziekbedrijf als geheel zeker ten goede komen en een minder zwartgallige toekomst in petto hebben.

Met deze nieuwe cd, 'Deux' (een simpele titel die staat voor dit duo), bewijst Kopatchinskaja opnieuw de enorme kracht van haar muzikale overtuiging. Van de vier stukken zijn er drie goed bekend (Poulenc, Bartók en Ravel), maar slechts zelden (er moet altijd een slag om de arm worden gehouden.) zo furieus, gepassioneerd en lyrisch uitgevoerd. Er wordt op het scherp van de expressieve snede gemusiceerd, het kleurenspel is overweldigend, het gloeit en broeit voortdurend, waarbij de muzikale cosmetiek niet meer is dan een dienaar binnen de verzengende kaders van dit fenomenale wisselspel dat zich hier tussen twee muzikale grootheden ontwikkelt. Wat me tevens op Polina Leschenko brengt, de niet alleen door Martha Argerich hoog gewaardeerde pianiste, die Kopatchinskaja's enorme energie met gelijke munt weet terug te betalen en er een volkomen gelijkwaardige opvatting opnahoudt. Alleraardigst is het korte intermezzo voor piano solo, de overbekende wals uit Léo Delibes' ballet Coppélia in de bewerking van Ernő Dohnányi, waarin Leschenko zich dame en meester toont in effectieve kleurschildering. Het slotnummer, Ravels Tzigane, bevestigt nog eens uitdrukkelijk de intense, diep gewortelde muzikaliteit van dit tweetal. Het brandt, het kolkt, het wentelt zich voortdurend om zijn eigen as. Producer Peter Laenger legde het met meesterhand vast.

index