CD-recensie
© Aart van der Wal, mei 2010
 |
Panufnik: Symphonic works (Volume 1)
Tragische ouverture - Nocturne - Heroic Overture - Katyn Epitaph - A Procession for Peace - Harmony.
Polish Radio Symphony Orchestra o.l.v. Lukasz Borowicz.
CPO 777 497-2 • 62' •
Klik hier voor de Orkestwerken deel 2
Dit is muziek op grote schaal en moet als zodanig - zoals hier gelukkig het geval is - ook worden uitgevoerd. Orkest en dirigent Lukasz Borowicz (zijn naam duikt in onze recensies herhaaldelijk in positief opzicht op) zoeken duidelijk de dynamische grenzen op en dat leidt tot een buitengewoon imposant geheel dat nog eens wordt versterkt door de zeer geslaagde opname, die het ensemble alle nodige ruimte geeft om te floreren. Bovendien is dit weer eens zo'n opname waarin de basweergave ècht goed is, warm maar met een stevige 'bite'. Het slagwerk staat er trouwens niet minder magnifiek op.
 |
|
| Andrzej Panufnik in de jaren veertig |
De Poolse componist Andrzej Panufnik (1914-1991) werd de muziek met de paplepel ingegoten. Zijn vader was een excellente vioolbouwer en zijn moeder een uitstekende violiste die bovendien geregeld componeerde. Andrzej schreef al op zijn negende een pianosonatine. Tijdens zijn compositiestudie aan het conservatorium van Warschau bij Kasimierz Sikorski rijpte bij hem het inzicht dat het componeren voor het orkest zonder een gedegen dirigentenopleiding niet goed mogelijk was. En dus toog hij naar de Musikhochschule in Wenen waar hij in de orkestklas van Felix von Weingartner terechtkwam en van hem het handwerk leerde. De Anschluss deed hem echter besluiten om Oostenrijk de rug toe te keren. Hij verbleef vervolgens in Parijs en Londen, maar toen de Tweede Wereldoorlog uitbrak leek Warschau voor hem het enige toevluchtsoord te zijn. Zelfs Weingartner, die hij zeer bewonderde en die een emotioneel beroep op hem deed om toch vooral niet naar Polen terug te keren, kon hem daarvan niet afbrengen. Hem stonden in zijn vaderland zware jaren voor de boeg. De tragiek van het joodse getto in Warschau en het noodlot van de stad zelf maakten een onuitwisbare indruk op hem. Meer dan een kwartmiljoen weerloze mannen, vrouwen en kinderen werden door de nazi's om het leven gebracht, terwijl Warschau merendeels met de bodem gelijk werd gemaakt. De Tragische ouverture uit 1941 vormt er de weerslag van. In nog geen acht minuten wordt het drama met gebalde vuist uitgemeten.
De Nocturne ontstond kort na de oorlog en zijn de tragische, diep insnijdende herinneringen ingewisseld voor een dromerige atmosfeer, die - naarmate het stuk vordert - etherische dimensies krijgt. Na de climax zakt de muziek weer terug in de nevels aan het begin, waarna het stuk langzaam wegzinkt, als vervagende mistflarden.
De herinnering aan de gruwelen in de bossen van Katyn wordt levend gehouden door Panufniks sublieme epitaaf, een grafschrift. Panufnik hoorde al in 1943 van de moord op zo'n vijftienduizend weerloze Poolse krijgsgevangenen. Ze waren - met de handen op de rug gebonden - met een nekschot gedood en vervolgens begraven. Jarenlang werd er gestreden over de identiteit van de moordenaars. Waren het nu nazi's of Russen? Voor Pafnunik - en voor velen met hem - stond het onomstotelijk vast dat de Russen voor het bloedbad verantwoordelijk waren. Zijn aangrijpende 'in memoriam' - met de door merg en been gaande vioolsolo - lijkt tevens een aanklacht te zijn tegen het aangerichte bloedbad tegen zijn patriottische landgenoten, die per saldo geen andere 'misdaad' hadden begaan dan het verdedigen van hun land.
A Procession for Peace schreef Panufnik in opdracht van de Londense Greater Council om daarmee het Vredesjaar 1983 luister bij te zetten. Panufnik woonde toen al 30 jaar in Engeland. Hij dirigeerde zelf de première, op 16 juli van dat jaar tijdens het openluchtconcert aan het Kenwood Lake, met het Royal Philharmonic Orchestra. Daar was het stuk ook voor bedoeld. Het hinkt als het ware op twee benen: in deze symfonische Prélude spelen blazers en strijkers een hymnisch koraal in driekwartsmaat, terwijl trompetten en pauken het karakter van een zeer langzame, bijna wijdingsvolle mars in tweekwartsmaat pulseren. A Procession is opgedragen aan alle vredelievende mensen ongeacht ras, religieuze, politieke of welke overtuiging ook.
 |
|
| Camilla Panufnik |
Het sterk dialogiserende Harmony uit 1989 werd nog in december van datzelfde jaar voor het eerst uitgevoerd, op Long Island, in New York en wederom onder leiding van de componist. De warme, stromende lyriek toont ons Panufnik van zijn uitgesproken milde en dichterlijke kant. Geen wonder, want hij droeg het stuk op aan zijn vrouw Camilla, ter gelegenheid van hun zilveren huwelijksfeest.
Dit is deel 1 van alle orkestwerken van Andrzej Panufnik en dat is goed nieuws voor degenen die de muziek van deze grote Poolse componist een warm hart toedragen. Deze al uit 2008 daterende opnamen (gemaakt in de Lutoslawski Concertstudio van de Poolse Radio in Warschau) vormen wat mij betreft een bijzonder veelbelovend begin van wat zonder enige twijfel een boeiende muzikale reis gaat worden. Panufniks composities horen niet tot de zogenaamde 'moeilijke' muziek, maar zijn ondanks de welluidendheid ervan oorspronkelijk genoeg om de componist een volwaardige plaats in de muziekgeschiedenis te gunnen.
Klik hier voor de Orkestwerken deel 2