CD-recensie

 

© Aart van der Wal, oktober 2018

 

Machaut: Messe de Nostre Dame

Diabolus in Musica o.l.v. Antoine Guerber
Alhpa 351 • 61' •
Opname: oktober 2007, Abbaye de Fontevraud (F)

   

De 'Messe de Nostre Dame' van Guillaume de Machaut (ca. 1300-1374) is een bijzonder complex en tegelijkertijd uiterst fascinerend geloofswerk. Neem alleen maar de ritmische profilering zoals die voortvloeit uit die losse lege kwinten, waarna het allengs ingewikkelder wordt en schurende harmonieën de contrastwerking verder doet toenemen. Spaarzaam vormgegeven passages staan tegenover uitdijende klankcomplexen, terwijl de vele versieringen er niet zijn ter wille ervan, maar omdat ze ook in structureel opzicht een duidelijke functie hebben. Het valt eigenlijk nauwelijks voor te stellen dat een componist in de veertiende eeuw al zo vooruitstrevend was in zowel het melodische en harmonische als ritmische concept. Het zal duidelijk zijn dat dergelijke muziek vanuit het oogpunt van de vocalistiek, onverschillig of het soli danwel tutti betreft, de hoogst denkbare eisen stelt.

Machauts 'Messe de Nostre Dame' is voor zover bekend de eerste mis met een sterk polyfoon karakter. Deze muzikale eucharistieviering valt in vijf delen uiteen, zoals we die kennen van het ordinarium, met als bekronend slot het vierstemmige 'Ite missa est' (track 16 op deze cd). Of Machaut de mis in een ruk heeft gecomponeerd, of heeft samengesteld uit eerder of later geconcipieerde delen vertelt de geschiedenis niet, maar wat muzikaal het meest wezenlijk telt is de onmiskenbaar ritmische en harmonische variëteit van het geheel en tegelijkertijd de coherentie ervan. Ook dat is bijzonder: dat er in dat vroege tijdperk al een componist was die een groot aangelegd werk van een duidelijk herkenbare structuur voorzag. Niet alleen bezien vanuit het grote geheel, maar ook in bijvoorbeeld de progressie van de akkoorden. Van 'toevallige vondsten' is geen enkele sprake, alles in dit werk heeft zijn functie en treft daardoor onmiddellijk doel.

'Diabolus musica', ofwel de 'duivel in de muziek', ook bekend als de overmatige kwart. Een sterk dissonerend interval met een dubbelzinnig karakter omdat het zowel de bevestiging als de ontkenning van de tonaliteit inhoudt. We vinden het in deze middeleeuwse muziek, maar het heeft ook een plaats gekregen in moderne composities, zoals in Brittens 'War Requiem', waarin het zelfs een belangrijk vehikel werd: de tritonus lijkt daarin de metafoor voor een vrede die plotsklaps omslaat in een gruwelijke oorlog. Maar laten we zeker ook de eveneens Britse componist Tarik O'Regan niet vergeten, die uitgerekend deze mis van Machaut gebruikte als basismateriaal voor zijn 'Scattered Rhymes' uit 2006.

'Diabolus in Musica' is tevens de naam van het in 1992 opgerichte Franse ensemble dat zich heeft gespecialiseerd in de middeleeuwse koormuziek. Het staat onder leiding van Antoine Guerber, die zich in dit genre heeft bekwaamd aan het Centre de Musique Médiévale in Parijs en de afdeling Vroege Muziek van het conservatorium van Lyon. Een vakman dus, die zich de bijzondere middeleeuwse 'klanktaal' ook in de dagelijkse koorpraktijk eigen heeft gemaakt en met zijn ensemble al een groot aantal belangrijke opnamen op zijn naam heeft staan. De acht koorleden (2 tenoren, 2 baritons, 3 bas-baritons en 1 bas) laten ook in deze opname horen dat deze complexe muziek hen goed vertrouwd is, zowel in solistisch als in collectief opzicht, al is de koorklank soms wat neuzig (zoals in het 'Qui sedes Domine'). Een oneffenheid hier en daar lijkt binnen deze buitengewoon lastige context onvermijdelijk.

De opname dateert al uit 2007 en is een heruitgave. Misschien verklaart dit de armzalige presentatie: in het boekje over het ensemble geen woord terwijl de gezongen teksten ontbreken, waarvoor naar de website van het label wordt verwezen (wat overigens steeds meer voorkomt, uiteraard kostenbesparend maar ook gebruiksonvriendelijk is). Voor de kenners: de Latijnse teksten worden gezongen met de typisch Frans-middeleeuwse uitspraak, wat de authenticiteit van het geheel nog eens extra benadrukt.


index

Home  -  Actueel  -  Audio  -  Muziek  -  Video  -  Boeken  -  Links